تولید نرم افزار پايگاه تخصصي علوم قرآني

در عصر يکي از روزهاي گرم تابستان( 19 مرداد 1390) و در نهمين روز ماه مبارک رمضان از قم عازم تهران شدم تا در مراسم رونمايي نرم افزار قرآني جديدي که در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي تهيه و توليد شده بود، شرکت کنم. مراسم مختصري که در غرفه مرکز فرهنگ و معارف قرآن(يکي از مراکز پژوهشي ديگر دفتر تبليغات اسلامي) تشکيل شده بود.

در اين مراسم دو نرم افزار قرآني به طور همزمان رونمايي شد:

1. پايگاه دانشنامه موضوعي قرآن، که حاوي 7000 مقاله قرآني است که در مرکز فرهنگ و معارف قرآن تهيه و تنظيم شده است.

2. پايگاه تخصصي علوم قرآني، که حاوي اطلاعات متنوع قرآني بر اساس اصطلاح نامه است که در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي تهيه و توليد گرديده است.

حجت الاسلام والمسلمين دکتر احمد واعظي(رئيس دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم) و حجت الاسلام والمسلمين يوسفي مقدم (رئيس مرکز فرهنگ و معارف قرآن) مهمانان اصلي مراسم بودند. علاوه بر آن دو تعدادي از مسئولان و مديران دفتر تبليغات اسلامي و رسانه هاي گروهي حضور داشتند.

يکي از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن در آغاز، نرم افزار دانشنامه موضوعي قرآن را در حد چهار و پنج دقيقه توضيح داد و سپس حقير نرم افزار " پايگاه تخصصي علوم قرآني " را معرفي نموده و از اين که براي نخستين بار اطلاعات قرآني بر اساس اصطلاح نامه علوم قرآني سازماندهي شده و در دسترس همگان قرار مي گيرد مطالبي را بيان نموده و به پرسش هاي حاضران ، از جمله پرسش هاي علمي و فني رياست دفتر تبليغات اسلامي پاسخ دادم. آن گاه رسما از اين دو نرم افزار رونمايي گرديد.

اين گزارش در تعدادي از خبرگزاري ها و سايت ها و شبکه هاي داخلي انعکاس خوبي يافت و موجب معرفي آن دو گرديد. مناسب ديدم متن گزارش سايت مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي در اينجا به استحضار برسانم:

با حضور رييس دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم در بخش حوزوي نوزدهمين نمايشگاه بين‌المللي قرآن از نرم افزار جديد قرآني با عنوان "پايگاه تخصصي علوم قرآني" رونمايي شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، حجت الاسلام و المسلمين واعظي در اين مراسم که در محل بخش حوزوي نوزدهمين نمايشگاه بين‌المللي قرآن کريم برگزار شد، با تشکر از کساني که اقدام به توليد اين نرم افزار کرده‌اند، گفت: اين عمل باعث دسترسي آسان تري به منابع مي‌شود و چنين فعاليتي امري مبارک است.
حجت‌الاسلام والمسلمين سيد تقي واردي مدير ساماندهي اطلاعات مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي در سخناني در باره اصطلاح نامه نويسي و سازماندهي اطلاعات علوم اسلامي بر اساس اصطلاح نامه هاي تدوين شده در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي براي نخستين بار در کشور به معرفي پايگاه تخصصي علوم قرآني پرداخت و اظهار داشت: گرچه تا کنون درباره قرآن کريم تلاش هاي زيادي براي تجميع و تنظيم اطلاعات قرآني صورت گرفته است ، وليکن سازماندهي اطلاعات قرآني بر اساس اصطلاح نامه و توجه به روابط معنايي و منطقي آن ها اقدام مؤثري به عمل نيامده است که مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي براي برآوردن اين انتظار پژوهشي ، اقدام به توليد پايگاه تخصصي علوم قرآني بر اساس اصطلاح نامه علوم قرآن نمود.
وي در خصوص محتواي اصلي پايگاه تخصصي قران کريم و مهمترين مؤلفه هاي آن ادامه داد:

- اصطلاح نامه : شامل حدود 11000 اصطلاح علوم قرآني و بيش از 5000 اصطلاح علوم مرتبط

- نمايش اصطلاح : امکان نمايش جايگاه هر اصطلاح در نظام هاي الفبايي ، نظام يافته ،
درختي و چرخشي

- فرهنگ نامه : توضيح مفهومي بيش از 3600 اصطلاح علوم قرآني به همراه ارجاعات

- نمايه سازي : نمايه موضوعي 56 جلد از کتاب هاي علوم قرآني با بيش 22500 نمايه

- منابع شناسي : شناسنامه اجمالي بيش از 560 جلد از منابع علوم قرآني همراه با متن الکترونيکي 150 جلد از آن ها

- فهرست تحليلي - موضوعي : نمايه هاي تک واژه اي حدود 330 جلد از کتاب هاي علوم قرآني

- مستند أعلام : زندگي نامه بيش از 850 تن از شخصيت ها و دانشمندان مورد بحث در منابع قرآني

- مقالات : متن کامل حدود 330 مقاله قرآني با جستجوي هاي مختلف

- پايان نامه ها : معرفي اجمالي بيش از 2100 پايان نامه قرآني ( اعم از حوزوي و دانشگاهي ) همراه با چکيده مطالب و جستجوي مختلف

- متن قرآن : متن الکترونيکي قرآن کريم با جستجوي هاي گوناگون

- تصاوير : نمايش بيش از 130 قطعه تصاوير مصاحف قرآني ،- پايگاه ها : معرفي بيش از 50 پايگاه و شبکه اينترنتي قرآني

- امکانات : جستجوي پيشرفته در تمامي اطلاعات ، امکان يادداشت برداري از اطلاعات مورد نظر و فراخواني در محيط word و امکان تغيير فونت و رنگ

( نشاني سايت مرکز :  http://islamicdoc.org/news-archive/1-news-markaz/762-1390-05-20-05-49-59.html )

نشست تخصصی رویکردهای دانش مدار در سازماندهی علم کلام

روز جمعه 23 ارديبهشت 1390 به اتفاق دو تن از همکارانم به نام هاي آقايان : حجت الاسلام سيد مهدي مجيدي نظامي و دکتر سيد مهدي طاهري ( از اعضاي هيأت علمي مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي ) عازم نمايشگاه کتاب تهران شده و در نشست تخصصي « رويکردهاي دانش مدار در سازماندهي علم کلام » که در حاشيه نمايشگاه و توسط سراي اهل قلم برگزار شده بود ، شرکت کرديم . چنين نشست هايي هرساله از سوي سراي اهل قلم براي تعدادي از موسسات و سازمان هاي علمي و پژوهشي کشور برگزار مي گردد تا آخرين نظرات و دستاوردهاي پژوهشي و علمي خود را تشريح نمايند. نوبت مرکز ما عصر روز جمعه از ساعت 16 تا 17 و 45 دقيقه بود.

جناب آقاي طاهري به عنوان دبير اين نشست در باره رويکردهاي نوين و يا نسل هاي جديد در مديريت دانش و نقش دانش مداري در سازماندهي اطلاعات و به طور کل در مديريت دانش و جناب آقاي نظامي درباره تفاوت ذخيره و بازيابي اطلاعات در دو شيوه لفظي و معنايي و من نيز درباره علم کلام و جايگاه آن در بين علوم اسلامي و نحوه سازماندهي اطلاعات منابع کلامي سخن گفتيم .

اين نشست علاوه بر استقبال دانش پژوهان رشته کتابداري و اطلاع رساني که در جلسه حضور پيدا کرده بودند ، مورد توجه برخي از خبرگزاري ها ، از جمله خبرگزاري کتاب ايران ( ايبنا) و خبرگزاري کتابداري و اطلاع رساني کشور ( ليزنا) قرار گرفت و برخي از سايت ها و وبلاگ هاي تخصصي نيز آن را تحت پوشش خبري خويش قرار دادند.

در اين جا ، براي آشنايي کاربران با علم کلام و نحوه سازماندهي منابع آن در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي که موضوع سخنان من در اين نشست بود ، بخش هايي از آن را به نقل از وبلاک " اسناد ديني " به استحضار مي رسانم:

حجت‌الاسلام سيد تقي واردي عنوان کرد: علم کلام يکي از علوم معروف و مرسوم اسلامي و داراي سابقه طولاني است. اصولا تمام ارزش‌هاي فکري و معنوي انسان‌ها بستگي به فکر و انديشه‌ آنان دارد . زيرا براساس همين انديشه هاست که ايدئولوژي انسان ها شکل مي گيرد  و به تبع آن ، رفتار و کردار آنان ظهور و بروز پيدا مي کند.

 علم کلام متضمن چنين افکار و انديشه هاي بشري است . علم کلام همان علم اعتقادات و يا علم اصول دين است و از يک جهت مهمترين علم از علوم اسلامي محسوب شود.

وي در ارايه تعريفي از علم کلام گفت: علم کلام، علمي است که از خدا و افعال و صفات او و هم چنين از احوال ممکنات و مبداء و معاد بحث مي‌کند. هم چنين بحث هاي مهمي چون نبوت و امامت و جانشيني پيامبر (ص) در همين علم مورد بررسي قرار مي گيرند. علم کلام نسبت به ساير علوم اسلامي همانند علم منطق نسبت به فلسفه است ، بدين جهت اگر کسي بخواهد در ساير علوم اسلامي ورود پيدا نمايد بايد از علم کلام شروع کند. در کلام دانشمندان و بزرگان اسلامي آمده است که علم کلام، اهم علوم اسلامي است، زيرا مهمترين موضوعات مطرح در جهان آفرينش ( يعني بحث خداشناسي ) در آن مورد بررسي قرار مي‌ گيرد. از جهت ديگر علم کلام، اشرف علوم است ، زيرا شريفترين و بهترين بحث ها جهان هستي ( يعني توحيد و مبداء و معاد ) در آن مورد تحليل و بررسي قرار مي گيرند و از سوي ديگر اين علم اساس احکام شرعيه دينيه محسوب مي‌شود.  «خواجه‌ نصيرالدين طوسي» در عبارتي کوتاه در منزلت علم کلام گفت : فان اساس العلوم الدينية علم اصول الدين ، الذي يحوم سائله حول اليقين و لا يتم بدونه الخوض في سائرها کاصول الفقه و فروعه . يعني : به راستي اساس تمام دانش‌هاي ديني علم اصول دين است، همان علمي که جوينده‌اش در پي يافتن حقيقت و يقين مي باشد و جويندگان معرفت بدون بهره مندي از اين علم نمي توانند در ساير علوم هم چون فقه و اصول فقه تبحري حاصل کنند.
حجت‌الاسلام واردي با تاکيد بر اينکه بسياري از کتاب‌هايي که در طول تاريخ در حوزه علم کلام نوشته شده از بين رفته و مقداري از آن ها باقي مانده است و همين مقدار موجود نيز حجم بزرگي از اطلاعات را شامل مي گردد، توضيح داد: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي بنا به وظايفي که در مديريت دانش‌هاي اسلامي برعهده دارد، پس از تجربيات خود در حوزه‌هايي چون علم اصول فقه و علوم قرآن ، وارد مباحث علم کلام شده است تا اطلاعات موجود آن را بر اساس اصطلاح نامه سازماندهي نمايد.

وي در علت تسميه علم اعتقادات به " علم کلام " گفت : در کتب کلامي علما و دانشمندان اسلامي وجوهي بيان شد که اشاره به همه آن ها موجب اطاله کلام مي شود ولي به دو وجه آن اشاره مي کنم : يک وجه آن، اين است که يکي از بحث‌هاي علمي در حوزه اصول دين و انديشه اسلامي ، اين بود که کلام خدا ( يعني قرآن مجيد ) به مانند خود ذات باريتعالي قديم و ازلي است يا اين که حادث و جديد است ؟. بدين جهت اين بحث و ساير مبحث هاي فکري و اعتقادي به علم کلام مشهور شدند.

وجه ديگر اين است که بحث حادث و قديم بودن کلام خداوند در زمان معتزله و اشاعره‌ مطرح گرديد و معتزله به حدوث علم کلام و اشاعره اعتقاد تام به قديم بودن کلام خداوند داشتند و چون معتزله در بيان ديدگاه و اعتقادات خود از کلام فصيح و بليغ بهره جسته و با منطق و استدلال عقلي سخن مي گفتند ، نوع چنين مباحث را علم کلام ناميدند.

حجت الاسلام واردي در خصوص سازماندهي علم کلام گفت : در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي براي نخستين بار " اصطلاح نامه علم کلام " بين سال هاي 1375 تا 1377 تدوين و سپس بين اصطلاحات روابط معنايي برقرار و سرانجام در سال 1382 ، با قريب به پانزده هزار اصطلاح کلامي در 2 جلد  منتشر گرديد. اين اصطلاح نامه داراي 18 رده اصلي مي باشد و ساير اصطلاحات در زير مجموعه اين رده ها قرار گرفتند.

هم چنين منابع کلام اسلامي از تمامي فرقه هاي کلامي ( اعم از شيعه ،معتزله و اشاعره ) انتخاب و بر اساس اصطلاح نامه در دستور نمايه سازي قرار گرفتند. اين منابع از نويسندگان و دانشمندان فرقه هاي مختلف اسلامي ( اعم از شيعه اماميه ، زيديه و اسماعيليه ،  هم چنين از اهل سنت شافعيه ، مالکيه ، حنفيه ، حنبليه ، ظاهريه و اباضيه ) مي باشند.

وي در پايان ، به نحوه نمايه سازي منابع اسلامي در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي و مزيت هاي آن بر ساير نمايه ها اشاره و درباره فرايند نمايه سازي و دقت هاي زياد در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي توضيحاتي داد.

( بر گرفته از : http://asnadedini.blogfa.com/)

مروري بر رويکرد هاي جاري در نمايه سازي منابع ديني

مروري بر رويکرد هاي جاري در نمايه سازي منابع ديني

با بررسي دو نرم افزار تخصصي مركز اطلاعات و مدارك اسلامي

سید تقی واردی

چكيده: با توجه به گستردگي و فزوني روز افزون اطلاعات ، دسترسي به منابع و مطالب دلخواه به يکي از معضلات جهاني تبديل گرديده است.
متخصصان و انديشمندان اطلاع رساني براي مديريت و مهار اطلاعات موجود در پايگاه ها و شبکه هاي جهاني ، راه کارهاي مختلفي را آزمودند که نمايه سازي اطلاعات يکي از به روز ترين آن هاست .
گرچه در کشور هاي پيشرفته و اندکي در کشورما از مقوله " نمايه سازي " براي سازماندهي اطلاعات استفاده مي گردد ، وليکن مع الاسف در حوزه علوم و معارف اسلامي كار چشمگيري در اين باب كه جنبه عمومي داشته باشد ، صورت نگرفته است . تنها برخي از مراكز پژوهشي و اطلاع رساني وابسته به حوزه علميه قم كارهاي محدود و معدودي انجام داده اند كه به خاطر تازگي و نوآوري آن ها چندان مكانتي پيدا نكرده اند.

پايگاه تخصصي اصول فقه؛ تحولي در سازماندهي اطلاعات علوم اسلامي

 
پايگاه تخصصي اصول فقه

" پايگاه تخصصي اصول فقه " نخستين نرم افزار جامعي است که در خصوص يک دانش از دانش هاي اسلامي توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي ( وابسته به بخش پژوهشى دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم ) تهيه و توليد گرديده است.
 
 
اين پايگاه كه بر اساس " اصطلاح نامه " در بسته هاي مختلف اطلاعاتي در خصوص " علم اصول فقه " طراحي و توليد شده ، حاصل تلاش چند ساله مديران ، اعضاي هيأت علمي ، محققان و کارشناسان اين مرکز مي باشد و به منظور ياري رساني به پژوهندگان و انديشمندان علوم اسلامى در مکانت يابي اصطلاحات در ساختار علم و بازيابى اطلاعات آن از منابع معتبر تدوين گرديده است.
كار مطالعه، تحقيق و سازمان دهى اطلاعات اين پايگاه  از سال 1381 آغاز و در سال 1384 براى برنامه ريزى نهايي ، طراحى و تدوين رايانه‏اى، در اختيار واحد امور نرم‏افزارى قرار داده شد.
به ياري خداي بزرگ تلاش‏هاى مجدّانه محققان و دست اندركاران اين پروژه بزرگ علمى در سال 1385 توسط طراحان و برنامه نويسان مرکز به ثمر نشست و محصول جديد و متفاوتي از محصولات نرم افزاري در اختيار عموم متخصصان و محققان رشته‏هاى علوم اسلامى قرار گرفت.
اين پايگاه شامل 5 بسته اصلي اطلاعاتي است که عبارتند از : اصطلاح نامه اصول فقه ، فرهنگ نامه اصول فقه ، نمايه موضوعي منابع اصول فقه ، کتابخانه الکترونيکي اصول فقه و مستند شخصيت ها و أعلام اصول فقه.
لازم به ياد آوري است که مجموع اطلاعات اين پايگاه براي نخستين بار در سازماندهي اطلاعات علوم اسلامي ، بر اساس " اصطلاح نامه اصول فقه " سازماندهى و ذخيره سازي شده است و اين تحولي مثبت و کارساز در سازماندهي ساير رشته هاي علوم اسلامي خواهد شد.
براي آشنايي بيشتر خوانندگان بجا است در باره هر يک از موارد پنج گانه فوق الذکر اشاره اي داشته باشيم :
اصطلاح نامه‏
اصطلاح نامه (Thesarus) ، مجموعه‏اى است مشتمل بر واژه‏ها، اصطلاحات و حتى اطلاعات درباره حوزه خاصى از معرفت بشرى.
اين مجموعه، واژگان زبان نمايه‏اى كنترل شده‏اى است كه به گونه‏اى سازمان يافته ، روابط پيشين مفاهيم( مانند : اعم ، اخص ، مترادف و وابسته) را روشن مى‏كند.
به عبارت ديگر ، مجموعه اصطلاحات گزيده شده و نظام يافته‏اى است كه بين آن‏ها روابط معنايى و رده‏اى، يا سلسله مراتبى برقرار است و توانايى آن را دارد كه موضوع آن رشته را با تمام جنبه‏هاى اصلى، فرعى و وابسته به شكلى نظام يافته و به قصد ذخيره و بازيابى اطلاعات و مدارك و مقاصد جنبى ديگر عرضه كند.
- فوايداستفاده از اصطلاح نامه :
1) معرّفى ساختار علمى دانش اصول فقه.
2) تبيين و ترسيم نظام معنايى حاكم بر اصطلاحات اصول فقه.
3) باز آرايى و باز نمايى انديشه‏هاى اسلامى با بهره‏گيرى از اين شيوه نوآمد علمى.
- آمار اصطلاحات :
در اين پايگاه تعداد 423/7  اصطلاح از اصطلاحات پذيرفته شده مورد استفاده قرار گرفته است كه حدود 450/5  عدد آن از اصطلاحات علم امه اصول فقه مى‏باشد و مابقى اصطلاحاتى است كه از ساير اصطلاح نامه هاي علوم اسلامي و کليد واژه هاي مصوب ، مورد استفاده گرفته است.
- انواع نمايش اصطلاحات :
نمايش اصطلاح نامه اصول فقه در اين پايگاه به چهار صورت امكان‏پذير مى‏باشد كه عبارتند از: الفبايى، نظام يافته، درختى و چرخشى .
فرهنگ نامه‏
به منظور پشتيبانى از اصطلاح نامه اصول فقه و فراهم ساختن زمينه تدوين فرهنگ نامه جامع علم اصول فقه ، تعدادى اصطلاح داراى كاربرد بيشتر در علم اصول برگزيده شد كه با مشورت اساتيد اين علم و با پشتوانه منابع اصلى و معتبر اصول فقه توضيحاتي ( در حد مقاله هايي کوتاه ) پيرامون هر يک از آن اصطلاحات تهيه و تنظيم و در پايان به وسيله يك كميته سه نفره از كارشناسان مورد نقد و بررسى و تاييد و تصويب قرار گرفته است.
فرهنگ نامه اصول فقه، منبع مرجعى است كه در آن، آگاهى‏هاى مفيد، مختصر و مستند از هر يك از رده‏هاى اصول فقه در قالب مقاله (عمدتاً كوتاه) بر اساس نظم اصطلاح نامه علوم اسلامى و با بهره‏گيرى از سيستم ارجاع ارائه مى‏شود.
-  مهم‏ترين اهداف فرهنگ نامه نويسى :
1 - گردآورى اطلاعاتى زبده، اساسى، مستند و كوتاه درباره هر يك از مدخل‏هاى علم اصول به منظور دسترسى آسان به آن ها و گشودن بسترى براى پژوهش‏هاى بعدى؛
2 - ترسيم طرح و نقشه كلّى پژوهش در علم اصول؛
3- پاسخ گويى سريع و آسان به پرسش‏هاى مطرح در زمينه اصول فقه.
- دشواري فرهنگ نامه نويسي
فرهنگ نامه نويسى به دليل ويژگى هايى كه بايد در آن رعايت شود - همچون مختصر نويسى، استفاده از منابع معتبر و دست اوّل، جامعيت و...- كارى تخصّصى، دقيق و داراى فرآيندى طولانى و زمان بر است.
از طرف ديگر، علم اصول فقه در مسير رشد پر شتاب كمّى و كيفى خود، هم اكنون به صورت علمى جسيم و فربه با خصوصيات ذيل درآمده است:
1 - داراى فروع مختلف و متعددى است كه احياناً حاصل تراوشات ذهنى دقيق دانشمندان اين علم، و يا به مقتضاى مسائل و فروع نوآمد و مورد ابتلاى مكلّفان و مومنان در زندگى روز مرّه است.
2 - به دليل اين كه اصول فقه ، مقدمه علم فقه بوده،و علم فقه نيز جايگاهى بسيار رفيع در اسلام و نزد متدينان دارد، دانشمندان و نوابغ بسيارى را به خود جذب كرده كه با نكته سنجى‏ها و ابتكارات و آراى ژرف انديشانه خود، اين علم را بسيار غنى، پيچيده و ژرف كرده‏اند.
3 - بر دو مطلب فوق، اين امر را نيز بايد اضافه كرد كه سابقه فرهنگنامه نويسى با ويژگى‏هاى پيش گفته، در اصول فقه بسيار ناچيز است.
با ملاحظه همه اين نكات معلوم مى‏شود كه تدوين فرهنگنامه در حوزه اصول فقه كارى بس دشوار خواهد بود، و آنچه را كه در اين مجموعه تهيه شده است بايد به عنوان قدم‏هاى اوليه‏اى تلقّى كرد كه اميد است در مراحل بعدى بهتر و بهتر گردد.
نمايه سازى
نمايه سازى از رهيافت‏هاى مهم سازمان دهى اطلاعات و مدارك آرايى در علم اطلاع رسانى است.
واژه « نمايه» به معناى« نمايش» واسم مصدر از ريشه« نمايش دادن » و « نشان دادن» است.
واژه « نمايه» از سوى « فرهنگستان زبان و ادب فارسى» به جاي واژه انگليسي"index"انتخاب شده كه خود نيز از واژه لاتيني " "indicata به مفهوم « نشان دادن » ، خاطر نشان کردن و «دلالت كردن» گرفته شده است.
- واژه‏شناسى نمايه سازي :
به منظور شناساندن واژه هاي اصلي و کليدي نمايه سازي ،  برخى از آن ها را به طور اختصار مورد اشاره قرار مي دهيم :
1 – نمايه (Index)
مجموعه شناسه‏هاى الفبايى شده يا سياهه نظام يافته‏ مدخل هايي است كه كاربران را به جايگاه اطلاعات در مدارك و اسناد هدايت مى‏كند و نظم و توالى آن معمولاً از نظم و توالى اطلاعات در مدرك پيروى نمى‏كند.
2 - نمايه سازى (Indexing)
براي اين واژه ، تعريف هاي مختلفي ارائه شده که از ميان آن ها اين تعريف انتخاب گرديده است : ثبت و ضبط محتواي مدارک با استفاده از روش هاي گوناگون ، به منظور سازمان دادن اطلاعات ، به قصد سهولت بازيابي .
3 - نمايه سازى موضوعى (Subject indexing)
ساخت و پرداخت زمينه هاي اطلاعاتي مدرك كه بار موضوعي دارد و دسترسي بر مدارك را از طريق موضوع امكان‌پذير مي سازد « نمايه سازي موضوعي» خوانده مي شود.
4 - نمايه واژه (Indexheading)
اصطلاح يا نمادى است كه براى نشان دادن مفهوم يا مطلب خاصى در مدرك انتخاب مى‏شود.
- هدف نمايه سازى:
هدف از نمايه سازى فراهم آوردن ابزارى كارآمد براى كمك به كاربر در يافتن و دسترسى به اطلاعات درون مدرك است.
- کارکرد نمايه سازي (Indexing   Function)
نمايه سازي عموما سه کار کرد دارد :
1-      محتواي اطلاعاتي مدارك را فشرده مي‌سازد.
2- به عنوان واسطه براي تطبيق و يكسان سازي زبان مدرك و زبان كاوش به كار مي‌رود.
3- به عنوان ابزاري كارا، بر شيوه تدوين راهبردي كاوش در جستجوي اطلاعات نظارت دارد.
- نمايه سازى اصول فقه
مراحل مطالعاتى پروژه " پايگاه تخصصى اصول فقه " به دهه هفتاد بر مي گردد . ولي اقدامات پياده سازي و عملياتي کردن آن در سال 1381 آغاز و در سال 1385 به پايان رسيد . در اين مدت 43 عنوان در 100 جلد از منابع معتبر اصول فقه ، بر اساس اصطلاح نامه و به روش همارا مورد نمايه سازي موضوعى قرار گرفتند .
کتابخانه الکترونيکي
کتابخانه الکترونيکي ( يا همان عنوان منابع ) حاوي فهرست توصيفي و مشخصات اجمالى تعداد 162 عنوان کتاب ( در203 جلد ) از منابع معتبر اصول فقه و رشته‏هاى مربوط به آن است كه در اين پروژه قرار گرفته‏است . بسياري از آن ها همراه با متن كامل الکترونيکي كتاب بوده و برخى هم فاقد متن الکترونيکي مي باشند و در آينده به تدريج افزوده گردند.
مستند أعلام
براى هر يك از أعلام و اشخاصى كه در نمايه سازى اين پايگاه تخصصي نامى از آنان برده شده ، زندگى نامه‏اى مختصر تهيه و تدوين گرديده كه شامل شناسه فردى، زندگى علمى - فرهنگى و زندگى سياسى - اجتماعى آنان مى‏باشد. در اين برنامه حدود 260 تن از شخصيت‏هاي علمي مورد شناسايي و معرفي قرار گرفته‏اند.
اما بازيابي اطلاعات :
اطلاعات اين پايگاه را مي توان از طرق ذيل بازيابي کرد :
1- واژگان
تمامي کليد واژه هاي بکار رفته در اين برنامه ، اعم از مرجح و نا مرجح ، به صورت الفبايي تنظيم يافته و در مقابل هر يک از آن ها جدولي وجود دارد که وجود و ياعدم وجود نمايه ، مستند و منبع آن واژه را نشان مي دهد . لازم به ياد آوري است که کليد واژه هاي اين بخش بر دوقسم مي باشند: 1- اصطلحات علم اصول و علوم مربوطه . 2- واژه هايي که صرفا براي بازيابي مي باشند و حالت اصطلاح نامه اي ندارند .
2- الفبايي
تمامي اصطلاحات خاص علم اصول ، به صورت الفبايي تنظيم و نمايش داده مي شود و در زير هر کدام از آن ها اصطلاحات مربوط ( اعم ، اخص ، بجاي ، وابسته ) که روابط معنايي بين يکديگر را نشان مي دهند نيز آورده مي شود .
3- نظام يافته
اصطلاحات و رده هاي اصلي اصول فقه به شيوه نظام يافته نمايش داده مي شود و رده هاي فرعي هر کدام از آنان در زير رده اصلي به صورت الفبايي آورده مي شود .
4- درختي
در اين بخش نيز تمامي اصطلاحات علم اصول به صورت درختي تا پنج تو رفتگي نمايش داده مي شود و جايگاه واقعي هر اصطلاح را در بدنه علم اصول به خوبي نمايش مي دهد و کاربر  مي توان از طريق آن عام ، خاص ، مترادف و وابسته هر يک از اصطلاح را به راحتي به د ست آورد .
5- چرخشي
براي يافتن هر اصطلاحي که کاربر به دنبالش باشد ، مي توان از طريق چرخشي بازيابي کرد . کلمه مورد نظر چه يک اصطلاح کامل باشد و چه جزء يک اصطلاح و چه در اول کلمه باشد ، چه در وسط و چه در آخر ، در هر صورت جستجو و بازيابي مي کند و نمايش مي دهد .
6- مستند
بر روي هر اصطلاحي که قرار گيريم سيستم به ما نشان مي دهد که براي آن مستندي ( يعني همان فرهنگ نامه ) وجود دارد يانه ؟ اگر وجود داشته باشد با يک کليک کردن روي آن ، مستند مورد نظر نمايش داده مي شود .
7- نمايه
براي يافتن نمايه ها نيز به همين گونه عمل مي شود . يعني وقتي روي يک اصطلاحي از اصطلاحات علم اصول قرار گيريم ، سيستم به ما نشان مي دهد که نمايه اي براي آن تهيه شده است يا نه ؟ اگر تهيه شده باشد با کليک کردن روي آن به نمايه هاي آن اصطلاح منتقل مي گرديم .
8- منابع
از طريق گزينه منابع مي توان يک راست به متن الکترونيکي منبع مورد نظر منتقل شد . البته ممکن است برخي از منابع فاقد متن الکترونيکي باشند که سيستم آن را به کار بر اعلام مي دارد .
امکانات برنامه‏ :
برنامه جاري داراي امکانات متنوعي در قسمت هاي مختلف مي باشد همچون :
- جستجوي ترکيبي در اطلاعات با عملگرهاي بولي (AND ،OR ، و NOT).
-  ارسال اطلاعات نرم افزار به يادداشت و امکان ويرايش و چاپ يا ارسال به فايل.
-  تغيير ظاهر نمايش اطلاعات هر قسمت به صورت مستقل اعم از رنگ زمينه، رنگ قلم و رنگ انتخاب.
در پايان لازم به يادآوري مي دانم که اين پايگاه چون نخستين تجربه مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي در اين راستا بوده ، بي ترديد داراي اشکالات و نواقصي نيز مي باشد که شناخت و بررسي آن ها مجال ديگري مي طلبد. اميد است با تکميل نارسايي هاي اين نرم افزار در پروژه بعدي و تجديد نظر در محتوا( به ويژه افزودن الکترونيکي تمام متون ) و هم چنين برنامه و قالب نرم افزاري بهتر و روان تر خدمت بهتري به جامعه اسلامي عرضه بنماييم. سید تقی واردی . شهریور 1387