مدیریت اطلاعات علوم اسلامی

نشست تخصصی رویکردهای دانش مدار در سازماندهی علم کلام

روز جمعه 23 ارديبهشت 1390 به اتفاق دو تن از همکارانم به نام هاي آقايان : حجت الاسلام سيد مهدي مجيدي نظامي و دکتر سيد مهدي طاهري ( از اعضاي هيأت علمي مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي ) عازم نمايشگاه کتاب تهران شده و در نشست تخصصي « رويکردهاي دانش مدار در سازماندهي علم کلام » که در حاشيه نمايشگاه و توسط سراي اهل قلم برگزار شده بود ، شرکت کرديم . چنين نشست هايي هرساله از سوي سراي اهل قلم براي تعدادي از موسسات و سازمان هاي علمي و پژوهشي کشور برگزار مي گردد تا آخرين نظرات و دستاوردهاي پژوهشي و علمي خود را تشريح نمايند. نوبت مرکز ما عصر روز جمعه از ساعت 16 تا 17 و 45 دقيقه بود.

جناب آقاي طاهري به عنوان دبير اين نشست در باره رويکردهاي نوين و يا نسل هاي جديد در مديريت دانش و نقش دانش مداري در سازماندهي اطلاعات و به طور کل در مديريت دانش و جناب آقاي نظامي درباره تفاوت ذخيره و بازيابي اطلاعات در دو شيوه لفظي و معنايي و من نيز درباره علم کلام و جايگاه آن در بين علوم اسلامي و نحوه سازماندهي اطلاعات منابع کلامي سخن گفتيم .

اين نشست علاوه بر استقبال دانش پژوهان رشته کتابداري و اطلاع رساني که در جلسه حضور پيدا کرده بودند ، مورد توجه برخي از خبرگزاري ها ، از جمله خبرگزاري کتاب ايران ( ايبنا) و خبرگزاري کتابداري و اطلاع رساني کشور ( ليزنا) قرار گرفت و برخي از سايت ها و وبلاگ هاي تخصصي نيز آن را تحت پوشش خبري خويش قرار دادند.

در اين جا ، براي آشنايي کاربران با علم کلام و نحوه سازماندهي منابع آن در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي که موضوع سخنان من در اين نشست بود ، بخش هايي از آن را به نقل از وبلاک " اسناد ديني " به استحضار مي رسانم:

حجت‌الاسلام سيد تقي واردي عنوان کرد: علم کلام يکي از علوم معروف و مرسوم اسلامي و داراي سابقه طولاني است. اصولا تمام ارزش‌هاي فکري و معنوي انسان‌ها بستگي به فکر و انديشه‌ آنان دارد . زيرا براساس همين انديشه هاست که ايدئولوژي انسان ها شکل مي گيرد  و به تبع آن ، رفتار و کردار آنان ظهور و بروز پيدا مي کند.

 علم کلام متضمن چنين افکار و انديشه هاي بشري است . علم کلام همان علم اعتقادات و يا علم اصول دين است و از يک جهت مهمترين علم از علوم اسلامي محسوب شود.

وي در ارايه تعريفي از علم کلام گفت: علم کلام، علمي است که از خدا و افعال و صفات او و هم چنين از احوال ممکنات و مبداء و معاد بحث مي‌کند. هم چنين بحث هاي مهمي چون نبوت و امامت و جانشيني پيامبر (ص) در همين علم مورد بررسي قرار مي گيرند. علم کلام نسبت به ساير علوم اسلامي همانند علم منطق نسبت به فلسفه است ، بدين جهت اگر کسي بخواهد در ساير علوم اسلامي ورود پيدا نمايد بايد از علم کلام شروع کند. در کلام دانشمندان و بزرگان اسلامي آمده است که علم کلام، اهم علوم اسلامي است، زيرا مهمترين موضوعات مطرح در جهان آفرينش ( يعني بحث خداشناسي ) در آن مورد بررسي قرار مي‌ گيرد. از جهت ديگر علم کلام، اشرف علوم است ، زيرا شريفترين و بهترين بحث ها جهان هستي ( يعني توحيد و مبداء و معاد ) در آن مورد تحليل و بررسي قرار مي گيرند و از سوي ديگر اين علم اساس احکام شرعيه دينيه محسوب مي‌شود.  «خواجه‌ نصيرالدين طوسي» در عبارتي کوتاه در منزلت علم کلام گفت : فان اساس العلوم الدينية علم اصول الدين ، الذي يحوم سائله حول اليقين و لا يتم بدونه الخوض في سائرها کاصول الفقه و فروعه . يعني : به راستي اساس تمام دانش‌هاي ديني علم اصول دين است، همان علمي که جوينده‌اش در پي يافتن حقيقت و يقين مي باشد و جويندگان معرفت بدون بهره مندي از اين علم نمي توانند در ساير علوم هم چون فقه و اصول فقه تبحري حاصل کنند.
حجت‌الاسلام واردي با تاکيد بر اينکه بسياري از کتاب‌هايي که در طول تاريخ در حوزه علم کلام نوشته شده از بين رفته و مقداري از آن ها باقي مانده است و همين مقدار موجود نيز حجم بزرگي از اطلاعات را شامل مي گردد، توضيح داد: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي بنا به وظايفي که در مديريت دانش‌هاي اسلامي برعهده دارد، پس از تجربيات خود در حوزه‌هايي چون علم اصول فقه و علوم قرآن ، وارد مباحث علم کلام شده است تا اطلاعات موجود آن را بر اساس اصطلاح نامه سازماندهي نمايد.

وي در علت تسميه علم اعتقادات به " علم کلام " گفت : در کتب کلامي علما و دانشمندان اسلامي وجوهي بيان شد که اشاره به همه آن ها موجب اطاله کلام مي شود ولي به دو وجه آن اشاره مي کنم : يک وجه آن، اين است که يکي از بحث‌هاي علمي در حوزه اصول دين و انديشه اسلامي ، اين بود که کلام خدا ( يعني قرآن مجيد ) به مانند خود ذات باريتعالي قديم و ازلي است يا اين که حادث و جديد است ؟. بدين جهت اين بحث و ساير مبحث هاي فکري و اعتقادي به علم کلام مشهور شدند.

وجه ديگر اين است که بحث حادث و قديم بودن کلام خداوند در زمان معتزله و اشاعره‌ مطرح گرديد و معتزله به حدوث علم کلام و اشاعره اعتقاد تام به قديم بودن کلام خداوند داشتند و چون معتزله در بيان ديدگاه و اعتقادات خود از کلام فصيح و بليغ بهره جسته و با منطق و استدلال عقلي سخن مي گفتند ، نوع چنين مباحث را علم کلام ناميدند.

حجت الاسلام واردي در خصوص سازماندهي علم کلام گفت : در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي براي نخستين بار " اصطلاح نامه علم کلام " بين سال هاي 1375 تا 1377 تدوين و سپس بين اصطلاحات روابط معنايي برقرار و سرانجام در سال 1382 ، با قريب به پانزده هزار اصطلاح کلامي در 2 جلد  منتشر گرديد. اين اصطلاح نامه داراي 18 رده اصلي مي باشد و ساير اصطلاحات در زير مجموعه اين رده ها قرار گرفتند.

هم چنين منابع کلام اسلامي از تمامي فرقه هاي کلامي ( اعم از شيعه ،معتزله و اشاعره ) انتخاب و بر اساس اصطلاح نامه در دستور نمايه سازي قرار گرفتند. اين منابع از نويسندگان و دانشمندان فرقه هاي مختلف اسلامي ( اعم از شيعه اماميه ، زيديه و اسماعيليه ،  هم چنين از اهل سنت شافعيه ، مالکيه ، حنفيه ، حنبليه ، ظاهريه و اباضيه ) مي باشند.

وي در پايان ، به نحوه نمايه سازي منابع اسلامي در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي و مزيت هاي آن بر ساير نمايه ها اشاره و درباره فرايند نمايه سازي و دقت هاي زياد در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي توضيحاتي داد.

( بر گرفته از : http://asnadedini.blogfa.com/)

• قبلی
• بعدی