مدیریت اطلاعات/ مقاله رویکردشناسی بازنمایی اطلاعات دانش فقه

بسمه تعالی

رویکردشناسی بازنمایی اطلاعات دانش فقه

سید تقی واردی

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

مدیر گروه پژوهشی سازماندهی اطلاعات و مدارک

(مجله الکترونیکی مدیریت دانش اسلامی، شماره 3- سال دوم، شماره 1- ، بهار و تابستان 1399، ص 8 تا 39)

چکیده

دانش فقه به خاطر گستردگی ساختاری و فزونی تولید اطلاعات از یک سو و نیاز به آن از سوی دیگر، نیاز به مدیریت اطلاعات از طریق بازنمایی اطلاعات دارد. ولیکن بازنمایی اطلاعات به خاطر شمول عنوان آن بین حداقلی و حداکثری، نیاز به تنقیح مفهوم، روش­ها و رویکردهای عملیاتی دارد، که هر کدام نیاز به بحث و بررسی مستقل دارد. اما این پژوهش که از جهت گردآوری، کتابخانه­ای و از جهت مطالعات، توصیفی با رویکرد تحلیلی و بر اساس هدف، کاربردی است، با هدف تبیین و شفاف­سازی رویکردهای نمایه­سازی، در صدد بررسی گرایش­های مختلف بازنمایی اطلاعات است و آن را از دو جهت مورد شناسایی و بررسی قرار داده است: اول از جهت گرایش بازنمایی اطلاعات و دوم از جهت محتوای بازنمایی اطلاعات. در گرایش بازنمایی اطلاعات، سه رویکرد به نام­های: رویکرد مدرک گرا، رویکرد کاربر گرا و رویکرد حوزه گرا وجود دارد که برای مدیریت اطلاعات دانش فقه، رویکرد حوزه گرا لازم­تر است. در محتوای بازنمایی اطلاعات نیز سه رویکرد به نام­های: رویکرد واژگانی، رویکرد موضوعی و رویکرد استنادی وجود دارد که بهترین رویکرد بازنمایی دانش فقه رویکرد موضوعی معرفی شده است.

کلیدواژه­ها: رویکردها، بازنمایی اطلاعات، نمایه سازی، نمایه موضوعی، نمایه استنادی، دانش فقه

مقدمه

دانش فقه، از یک جانب علمی است گسترده دامن با تمام ضوابط و خصوصیات لازم هر دانش بشری و از جانب دیگر موضوع اصلی آن افعال و کردار انسان­ها است و شمولیتش بر همه افراد کامل و تام است و بدین جهات بیش از علوم دیگر بشری مورد نیاز مکلفین، به ویژه پژوهشگران، اساتید، مجتهدان، دانش­پژوهان و عامه متدیّنان اسلامی است. ولیکن اطلاعات آن در انواع منابع(مانند: کتاب، نشریه، مجله، پایان نامه، طرح­ پژوهشی، گزارش علمی و غیره) و در گونه­های متعدد انتشاراتی(مکتوب و الکترونیکی) و در دسترسی­های متفاوت(آفلاین وآنلاین)، پراکنده­اند و تجمیع و ذخیره سازی آن­ها نیز نه تنها خدمتی به جویندگان اطلاعات فقهی نمی­کند، بلکه موجب درهم­ریختگی و نابسامانی در بازیابی اطلاعات می­گردد و در نتیجه استفاده­های لازم از آن­ها برده نمی­شود. بدین جهت لازم است بسان سایر علوم بشری دسته بندی، سازماندهی و مدیریت محتوایی گردد تا قابل استفاده برای کاربران باشد. شرط اصلی سازماندهی و مدیریت اطلاعات آن، بازنمایی محتوایی اطلاعات به روش نمایه سازی است. ولیکن نمایه سازی به خاطر شمولیت مفهوم آن بین حداقلی و حداکثری، نیاز به تنقیح مفهوم، انواع و اقسام نمایه سازی و رویکردهای علمی آن دارد. این پژوهش در صدد تبیین رویکردهای دانش فقه و بررسی و معرفی رویکردهای برتر آن می­ باشد.

فقهی/ علل ترجیح نمایۀ‌ موضوعی با رویکرد ترکیبی در بازنمایی موضوعات فقهی

مقاله « علل ترجیح نمایۀ‌ موضوعی با رویکرد ترکیبی
در بازنمایی موضوعات فقهی»

(فصلنامه علمی پژوهشی فقه،  دوره 25، شماره 95، پاییز 1397)

سید تقی واردی(استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)

چکیده
این مقاله به امکان‌سنجی رویکردهای متداول در سازمان‌دهی محتوایی اطلاعات (مانند فهرست‌نویسی، رده‌بندی و نمایه‌سازی)، به‌منظور نظم‌بخشی و بازنمایی موضوعات فقهی براساس اصطلاح‌نامۀ فقه می‌پردازد. از میان آنها نمایه­ سازی را به خاطر بازنمایی تحلیلی و بازیابی هدف­مند اطلاعات بر سایر شیوه­ های سازمان­دهی ترجیح داده و به‌سبب کثرت و تنوع موضوعات، و فراوانی منابع و محمل‌های برون‌داد فقهی، تنها شیوۀ نمایه‌سازی تحلیلی - موضوعی را برای سازمان‌دهی اطلاعات و مدیریت موضوعات علم فقه معرفی می‌نماید. باوجود این، از میان رویکردهای متداول نمایه‌سازی، سه رویکرد نمایه‌سازی ساده، نمایه‌سازی درون‌بافتی و نمایه‌سازی برون‌بافتی را به‌سبب برخی معایب، برای سازمان­دهی موضوعات علم فقه ناکافی دانسته و بر نمایه‌سازی موضوعیِ ترکیبی، که از ترکیب چند اصطلاح و یا واژگان نمایه­ ای برای معرفی یک موضوع تشکیل شده تأکید و به آن توصیه می­ کند. نمایه­ سازی ترکیبی که ابداعی و بومی‌سازی شده پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی می­ باشد، موضوعات کلان و خرد هر علم، از جمله علم فقه را که دارای فروع فراوانی است به خوبی توصیف و در مقام بازیابی اطلاعات آن موجب دستیابی هدف­مند و دلخواه جستجوگر می­ گردد و به جای ارائه طریق، ایصال الی المطلوب می­ کند.
کلیدواژگان: سازمان‌دهی اطلاعات، موضوعات فقهی، علم فقه، نمایه‌سازی، نمایۀ موضوعی ترکیبی.