مقالات علمی- تخصصی

سیره معصومین/ مصحف حضرت فاطمه(س)

مصحف فاطمه (س)

(ماهنامه پاسدار اسلام، شماره 284)

سید تقی واردی

پیش گفتار

دانش و آگاهی اهل بیت عصمت و طهارت ( سلام الله علیهم اجمعین ) بر گرفته از علم الهی و فراتر و گسترده تر از معارف بشری است و بدین جهت سرشار از حکمت و معرفت است و درک و تحلیل آن برای سایر انسان ها، مشکل و یا غیر ممکن است .

بدین لحاظ در روایت نورانی آنان آمده است: ان خبرنا صعب مستصعب، لا یحتمله الا ملک مقرب، أو نبی مرسل، أو مؤمن امتحن الله قلبه للایمان، أو مدینة حصینة.

قیل: و ای شیئی المدینة الحصینة؟ قال: القلب المجتمع. (1)

یعنی: [ درک و آگاهی از وضع و ] خبر ما دشوار و مشکل است و کسی نمی تواند آن را تحمل نماید، مگر فرشته مقرب پروردگار، یا پیامبر مرسل، یا مؤمنی که خداوند متعال قلبش را برای ایمان امتحان و آزمایش کرده باشد، و یا شهری که استوار و محکم باشد.

پرسیده شد: شهر استوار و حصین چیست؟ امام (ع) فرمود: قلب کسی که به کمال رسیده باشد.

بنابراین، در حیات طیبه اهل بیت (ع) أسرار و رازهایی است که جز خودشان، کسی از آن ها با خبر و مطلع نیست و جز اندکی از انسان های به کمال رسیده، کسی توان تحمل و تحلیل آن ها را ندارد.

 

یکی از أسرار و رازهای اهل بیت (ع)، کتاب هایی است که در میان آنان بوده و خود را موظف به نگه داری آنان می دانستند.

از مهمترین و عظیم ترین کتاب های اهل بیت (ع)، مصحف حضرت فاطمه زهرا (س) است .

در این نوشتار تلاش خواهیم کرد با استفاده از احادیث و روایات معصومین (ع)، به بررسي این کتاب مهم پرداخته و درباره آن، به این پرسش ها پاسخ دهیم: مصحف فاطمه (س) چیست، در چه تاریخی تدوین شد، در چه چیزی نوشته شده، چه استفاده هایی از آن به عمل می آید، چه مقدار حجم دارد و در کجا و در اختیار چه کسی قرار دارد؟

پیش از پرداختن به پاسخ های فوق، مقدمتاً دو مورد را به استحضار می رسانم:

 

1) کتاب های اهل بیت (ع)

اصولاً کتاب ها و رساله هایی که از سوی اهل بیت (ع) تدوین یافته و یا به آنان نسبت داده شده است بر چهار دسته می توان تقسیم کرد:

1-1- کتاب هایی که از سخنان و وصایای آنان گردآوری شده و بعد ها به صورت کتاب مدون درآمدند.

برجسته ترین و متقن ترین این نوع کتاب ها ، کتاب گرانسنگ " نهج البلاغه " است، که از خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار امیر مؤمنان (ع)، توسط سید رضی گردآوری و تألیف گردید . هم چنین می توان کتاب " الجعفریات " و کتاب " تفسیر منسوب به امام حسن عسكری (ع) " را در این دسته برشمرد.

2-1- کتاب هایی که از سوی آنان نوشته شده  و در اختیار عموم مردم قرار گرفت، تا همگان از آن ها بهره مند گردند. مانند " صحیفه سجادیه " و " رساله حقوق " که توسط امام زین العابدین (ع) به رشته تحریر درآمدند.

3-1- کتاب ها و یا به عبارت صحیح تر، علومی که اهل بیت (ع) حاملان و راز داران آن ها بوده و از معصوم پیشین آن ها را  تحویل گرفته و به هنگام شهادت ، به معصوم بعدی می سپردند و این ها از جمله ودایع امامت بود، که هم اینک در اختیار امام زمان ( ارواحنا لمقدمه الفداه ) قرار دارد.

مانند جفر أحمر، جفر أبیض، جفر اکبر و جفر اصغر.

امام جعفر صادق (ع) در روایتی فرمود: و عند نا الجفر الأبیض، والجفر الأحمر، والجفر الاکبر، و الجفر الاصغر، و الجامعه، و الصحیفة و کتاب علی (ع). (2)

4-1- کتاب هایی که از سوی اهل بیت (ع) تدوین شده اند، اما نه برای عموم مردم ، بلکه برای خود پیشوایان معصوم (ع) که از پیشوای قبلی به پیشوای بعدی منتقل می شد و سرآخر در اختیار خاتم الاوصیاء، حضرت حجت بن الحسن (ع) قرار گرفتند و این ها نیز از اسرار و ودایع امامت می باشند.

معروف ترین و مشهور ترین آن ها عبلرتند از کتاب " الجامعه " و کتاب " مصحف فاطمه " .

البته مصحف های دیگری نیز برای اهل بیت (ع) بیان شده است و طبق روایتی برای هریک از امامان معصوم (ع) مصحفی وجود دارد. (3)

 

2) تفاوت مصحف با صحیفه

به مصحف فاطمه (س)،"  صحیفه فاطمه(س) " نیز گفته می شود. ولیکن این قول، نادر است و قول معروف و مشهور درباره کتاب حضرت زهرا(س) همان " مصحف فاطمه (س) " می باشد.

گرچه نمی توان به طور قطع و یقین بین این دو اصلاح، تفاوتی قایل شد ولی آنچه به ذهن انسان تبادر می نماید و اطلاق آیات و روایات، آن را تأیید می کند، این است که صحیفه، به نامه یا نوشته ای گفته می شود که از شخصیتی به شخصیت دیگر و یا به جمعی از مردم ارسال و یا برای استفاده آنان تحریر و تدوین گردید. مانند کتاب شریف " صحیفه سجادیه " که از سوی امام زین العابدین (ع) برای استفاده همه مؤمنان تدوین شد. اما مصحف، در صدر اسلام به کتاب خدا (قرآن مجید) گفته می شد و از این قبیل است مصحف امام علی (ع)، مصحف عثمان، مصحف عبدالله بن مسعود و غیر ذلک.

باید توجه داشت که مصحف فاطمه (س)، از این دست نیست و مراد از آن، قرآن فاطمه زهرا (س) نمی باشد و حتی در برخی از روایت ها تأکید شده است که در مصحف فاطمه (س) چیزی از قرآن مجید وجود ندارد ، تا این گمان که مصحف فاطمه (س)، چیز خاصی نیست جز قرآن آن حضرت، از ذهن ها زدوده شود و دانسته شود که این کتاب شریف ، غیر قرآن و چیز دیگری است.

در احادیث متعددی از معصومین (ع) به این موضوع تأکید شد. به فرازهایی از آن ها توجه فرمایید:

امام جعفر صادق (ع): و مصحف الفاطمة، ما أزعم ان فیه قرآناً. (4)

امام صادق (ع): و الله ما فیه من قرآنکم حرف واحد. (5)

امام محمد باقر (ع): ما فیه شیئ من القرآن. (6)

امام موسی کاظم (ع): عندی مصحف فاطمه (س)، لیس فیه شیئی من القرآن. (7)

به هر روی ، گرچه کتاب فاطمه زهرا (س)، مصحف خوانده می شود ولیکن مصحف به معنای قرآن نیست. بلکه کتابی است که با انشای آن حضرت نگاشته شده است.

اما از این که چرا آن را مصحف نامیدند، چند علت ذکر شده است:

1- برخی از علما معتقدند که از حضرت فاطمه زهرا (س) دو کتاب بر جای مانده است که یکی از آن ها " صحیفه حضرت فاطمه زهرا (س) " است که حاوی احادیث و سخنان پدر ارجمندش حضرت محمد (ص) است و دیگری " مصحف فاطمه (س) " است که پس از رحلت پیامبر خدا (ص)، آن را املاء و تدوین نمود (8) و چون خواستند بین آن دو کتاب تمایزی باشد، آن ها را به دو نام، یکی را صحیفه و دیگری را مصحف خواندند.

2- برخی دیگر معتقدند که مصحف فاطمه (س) در آغاز ، در صفحات پراکنده تحریر یافته بود که بعد ها آن را امیر مؤمنان (ع) و یا امامان بعدی در یک نسخه ای گردآوری کرده و نام مصحف را برآن گذاشتند .(9)

 

مصحف فاطمه (س) و تاریخ تدوین آن

بی تردید تدوین این کتاب گرانبها، در اواخر عمر شریف حضرت فاطمه زهرا (س) و در مدتی کوتاه به وقوع پیوست و اگر بخواهیم تاریخ تدوین آن را بیان کنیم، با برداشت از احادیث و روایات متعدد، فاصله رحلت پیامبر خدا (ص)  تا شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)، یعنی از 28 صفر تا سوم جمادی الثانیة سال یازده هجری قمری را باید بیان کرد.

ابوعبیده، که از راویان حدیث امام جعفر صادق (ع) است، در روایتی گفت: برخی از اصحاب و یاران (امام "ع" ) پرسش هایی از امام جعفر صادق (ع) نموده و پاسخ های خویش را یافتند و پس از آن درباره مصحف فاطمه (س) پرسیدند. آن حضرت، مدتی سکوت نمود و سپس فرمود: انکم لتبحثون عما تریدون و عما لا تریدون. ان فاطمة (س) مکثت بعد رسول الله (ص) خمسة و سبعین یوماً و کان دخلها حزن شدید علی ابیها و کان جبرئیل (ع) یأتیها فیحسن عزائها علی ابیها و یطیب نفسها، و یخبرها عن ابیها ومکانه، و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها، و کان علی (ع) یکتب ذلک. فهذا مصحف فاطمة (س). (10)

یعنی: شما [گاهی] از چیزی که می خواهید و از چیزی که نمی خواهید بحث می کنید. به درستی که حضرت فاطمه (س) پس از رحلت رسول خدا(ص) به مدت هفتاد و پنج [ یا نود و پنج ] روز بیشتر باقی نماند و در این مدت بخاطر رحلت پدرش بسیار محزون و اندوهگین بود و جبرئیل امین بر او نازل می شد و مصیبت پدرش را بر او تسلیت گفته و وی را آرامش خاطر می داد و او را از مقام پدرش و مکان او [ در بهشت ] با خبر می ساخت. هم چنین آنچه که بر فرزندان، نوادگان و ذراری او پس از وفات وی می گذرد، او را خبر می داد و امام علی (ع) همه این ها را برای فاطمه (س) می نوشت. این ، همان مصحف فاطمه (س) است.

مشابه این روایت را حماد بن عثمان از امام جعفر صادق (ع) نقل نمود. وی گفت:

از امام صادق (ع) پرسیدم: مصحف فاطمه (س) چیست؟

امام (ع) در پاسخم فرمود: ان الله تعالی لما قبض نبیه (ص) دخل علی فاطمة (س) من وفاته من الحزن مالا یعلمه الا الله - عز و جل – فارسل الیها ملکاً یسلی غمها و یحدثها، فشکت ذلک الی امیر المؤمنین (ع). فقال (ع): إذا احسست بذلک و سمعت الصوت قولی لی. فاعلمته بذلک، فجعل امیرالمؤمنین (ع) یکتب کل ما سمع حتی اثبت من ذلک مصحفاً. (11)

یعنی: همین که خداوند متعال، روح پیامبرش [ حضرت محمد " ص" ] را به ملکوت اعلی منتقل نمود، بر حضرت فاطمه (س) از بابت رحلت پدرش، حزن شدیدی عارض گردید که غیر از خدا کسی مقدار آن را نمی داند. پس خداوند متعال فرشته ای را به سوی وی نازل کرد، که هم غم و اندوهش را تسلیت داده و هم او را از چیزهای تازه ای با خبر گرداند. حضرت فاطمه (س) این ماجرا را برای همسرش امیرمؤمنان (ع) تعریف کرد و حضرت علی (ع) به وی فرمود: هرگاه نزول فرشته ای را احساس کردی و صدایش را شنیدی [ گفته هایش را ] به من بگو. پس هرگاه فرشته ای می آمد، حضرت فاطمه (س) همسرش علی (ع) را باخبر می کرد و هر چه می شنید برای او می گفت و حضرت علی (ع) نیز هرچه را از فاطمه (س) می شنید می نوشت، تا این که از آن نوشته ها، مصحف به وجود آمد.

این دو حدیث پرسش هایی چند از مصحف فاطمه (س)، از جمله زمان و کیفیت تألیف و کاتب آن را پاسخ داد ولی با این تفاوت که در حدیث اول، زمان و تاریخ آن را روشن تر بیان نمود و در حدیث دوم، نقش امیرمؤمنان (ع)  در کتابت و تدوین آن را.

البته در این موارد، احادیث دیگری وجود دارد که به خاطر پرهیز از اطاله کلام، از بیان آن ها صرف نظر می کنیم.

 

محتوای مصحف فاطمه (س)

بی تردید مهمترین و اصلی ترین سخن درباره مصحف فاطمه (س) در این مسئله است که این مصحف، حاوی چه نوع اطلاعات و آگاهی هاست و محتوای آن چه دانشی را در برگرفته است؟

برای پی بردن به این قضایا، باید توجه داشت که مصحف فاطمه (س) چون در دسترس عموم نیست و جز اهل بیت (ع) کسی از آن اطلاعی ندارد، برای پاسخ یافتن درباره زوایای گوناگون آن، هیچ راهی نیست، جز این که به اهل بیت (ع) متوسل شویم و از احادیث و روایات نورانی آنان بهره گیریم.

پیش از این گفتیم که در بسیاری از روایات تاکید شده است که مراد از مصحف فاطمه (س)، قرآن مجید نیست و حتی یک حرف از قرآن در آن وجود ندارد.

در برخی از روایات دیگر آمده است که احکام حلال و حرام در آن وجود ندارد.

امام صادق (ع) در روایتی فرمود: اما انه لیس فیه شیئی من الحلال و الحرام و لیکن فیه علم مایکون. (12)

به عبارت دیگر، مصحف فاطمه (س) یک کتاب فقهی و یا رساله عملیه نیست. بلکه مهمتر و بالاتر از این گونه اطلاعات است، و آن عبارت است از چیزی که کسی آن را نخوانده، نشنيده  و ندانسته است و نخواهد دانست  و جز خداوند متعال از اسرار و رازهای آن، اطلاعی ندارد. و آن، علم و دانش آینده است.

ابو بصیر، روزی به محضر امام صادق (ع) شرفیاب شد و چون با امام (ع) خلوت کرد، فرصتی یافت تا از اسرار و رازهای آنان باخبر گردد و لذا ازامام (ع) درباره علوم اهل بیت (ع) و ودایع آن ها از جمله جفر، جامعه و غیر ذلک سؤال نمود و امام (ع) پاسخ وی را داد. تا این که نوبت به مصحف فاطمه (س) رسید و امام (ع) در پاسخ وی فرمود: و ان عندنا لمصحف فاطمه علیها السلام و ما یدریهم ما مصحف فاطمه (س)؟

 قال (ع): مصحف فیه مثل قرآنکم هذا ثلاث مرات. والله ما فیه من قرآنکم حرف واحد.

قال: قلت: هذا والله العلم. قال(ع): انه لعلم و ما هو بذاک. (13)

یعنی: در نزد ما [ امامان ] است مصحف فاطمه (س) و [ مردم ] جه می دانند مصحف فاطمه (س) چیست؟

آن گاه فرمود: مصحفی است که محتوای آن، سه برابر قرآنی است که در نزد شما است. سوگند به خدای سبحان، هیچ چیزی از قرآن، حتی یک حرف، در آن وجود ندارد.

ابو بصیر گفت: عرض کردم: سوگند به خدا، این علم [ بزرگی ] است.

فرمود: [ آری ] این مصحف، علم و دانش [ بزرگی ] است ولی این مصحف، قرآن نیست.

در حدیثی دیگر، امام جعفر صادق (ع) در پاسخ برخی از اصحاب خود درباره مصحف فاطمه (س) فرمود: ... و کان جبرئیل علیه السلام یأتیها، فیحسن عزائها علی أبیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن أبیها و مکانه، و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها و کان علی (ع) یکتب ذلک. (14)

یعنی: جبرئیل (ع) بر فاطمه زهرا (س) نازل می  شد و مصیبت رحلت پدر بزرگوارش را بر وی تسلیت می گفت و آرامش خاطری برای وی فراهم می کرد و او را از مقام پدرش و مکان و منزلتش [ در بهشت ] خبر می داد و هم چنین او را از آینده فرزندان، نوادگان و ذراری اش مطلع می کرد و امام علی (ع) این ها را [ برای فاطمه (س) ] می نوشت.

هم چنین در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: و اما مصحف فاطمه (س)، ففیه ما یکون من حادث، و أسماء کل من یملک الی ان تقوم الساعة. (15)

یعنی: اما مصحف فاطمه (س)، پس در آن است هرچیزی که در آینده واقع گردد. هم چنین در آن است، اسامی تمام کسانی که تا پایان دنیا، حکومت می یابند و به زمامداری می رسند.

با توجه به روایت های فوق و دیگر روایت هایی که بخاطر پرهیز از اطاله کلام، از نقل آن ها خود داری کردیم، به دست می آید که مصحف فاطمه (س) درباره رویداد ها، حوادث و تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی است که از آن تاریخ [ اواخر عمر شریف حضرت زهرا (س) ] تا آخر الزمان به وقوع خواهند پیوست و در حقیقت پیش گویی های صادق و راستین آن حضرت از آینده و آیندگان است و می توان گفت که این کتاب گرانسنگ، تقویم اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است. بدین جهت امامان معصوم (ع)  با نگاه به آن، واقعه ای را پیش گویی کرده و یا ماجرایی را نفی و اثبات می نمودند به شواهدی از این دست توجه فرمایید که تحت عنوان " استناد امامان معصوم (ع) به مصحف فاطمه (س) " می آوریم.

 

استناد امامان معصوم (ع) به مصحف فاطمه (س)

1) در روزگار امام صادق (ع)، نوادگان امام حسن مجتبی (ع) جنبشی را بر ضد بنی امیه آغاز کرده و با کمک و همراهی  سایر هاشمیان (اعم از بنی عباس و بنی الحسن و سایر تیره های بنی هاشم ) مردم را بر علیه امویان به شورش و قیام وادار کردند و محور و کانون اصلی این قیام، فرزندان عبدالله بن الحسن بودند.

خیلی ها باور داشتند که محمد، پسر عبدالله بن الحسن، در این جنبش به پیروزی و رهبری خواهد رسید. اما امام صادق (ع) چنین اعتقادی نداشت.

فضیل بن سکره، که یکی از یاران آن حضرت بود، گفت: روزی به محضر امام صادق (ع) شرفیاب شدم، امام (ع) به من فرمود: یا فضیل، اتدری فی ای شیئی کنت أنظر قبیل؟ قال: قلت: لا.

قال (ع): کنت انظر فی کتاب فاطمة (س) ليس  من ملک یملک الارض الا و هو مکتوب فیه باسمه و اسم أبیه، و ما وجدت لولدالحسن فیه شیئأً (16)

یعنی: ای فضیل، آیا می دانی پیش از آمدنت به چه چیزی نگاه می کردم؟

فضیل گفت: نه، نمی دانم.

امام (ع) فرمود: داشتم به کتاب فاطمه (س) نگاه می کردم. هیچ حاکمی در روی زمین به حکومت و ریاست نمی رسد، مگر این که با نامش و نام پدرش در کتاب فاطمه (س) نوشته شده باشد. و من در این کتاب برای فرزندان حسن چیزی نیافتم.

2) از امام صادق (ع) درباره محمد بن عبدالله بن الحسن پرسیده شد. امام (ع) در پاسخ فرمود: ما من نبی، ولا وصی، ولا ملک الا و هو فی کتاب عندی – یعنی مصحف فاطمه (س) – و الله ما لمحمد بن عبدالله فیه اسم. (17)

یعنی: هیچ پیامبری، هیچ وصی و جانشین پیامبری و هیچ پادشاه و حاکمی نیست مگر این که نامش در این کتابی که در نزد من است – یعنی مصحف فاطمه (س) – وجود داشته باشد. سوگند به خدای سبحان، نامی از محمد بن عبدالله در آن نیست.

3) امام صادق (ع) در روایتی فرمود: تظهر الزنادقة فی سنة ثمان و عشرین و مأة ، و ذلک انی نظرت فی مصحف فاطمة (س). (18)

یعنی: در سال 128 ( هجری)، زندیق ها آشکار خواهند شد و این را با نگاه کردن به مصحف فاطمه (س) به دست آوردم.

پیش گویی امام صادق (ع)، راست و درست بود. زیرا در آن هنگام که حکومت بنی امیه به سوی اضمحلال و نابودی پیش می رفت و حکومت بنی عباس در حال انعقاد بود، بسیاری از عقاید انحرافي و باطل، به ویژه مادیگرایی، بی دینی و لاابالی گری  در جامعه مسلمانان بروز و ظهور کرد.

4) ولید بن صبیح گفت: روزی امام صادق (ع) به من فرمود: یا ولید، انی نظرت فی مصحف فاطمة (س) فاسئل، فلم اجد لبنی فلان فیها الا کغبار النعل. (19)

یعنی: ای ولید، همانا در مصحف فاطمه (س) نگاه  و پرسش ( یعنی مطالعه ) نمودم، پس درباره ( حکومت و ریاست ) بنی فلان چیزی نیافتم مگر غبار نعل ( اسب ).

به هر روی، امامان معصوم (ع) به عنوان مرجع علمی، سیاسی و اجتماعی مردم و تنها پناه گاه حقیقی و دلسوز آن ها، همیشه تلاش می کردند آن ها را از کجروی و انحراف بازداشته و به سوی حق و حقیقت و راه درست و خداپسند هدایت نمایند. بدین جهت آن بزرگواران در کتاب مادرشان حضرت فاطمه (س) بسیار مطالعه و تدبر نموده و پیش گویی های درستی از روزگارشان به عمل مي آوردند و به عبارتی، بهترین فواید را از این کتاب شریف، نصیب اسلام و مسلمانان می نمودند.

 

محل نگه داری مصحف

اما این که مصحف فاطمه در کجا است و در دست چه کسی نگه داری و محافظت می شود، باید گفت: مصحف فاطمه (س) در آغاز تدوین و تألیف، در خانه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) نگه داری می شد و در اختیار آن حضرت بود و پس از شهادت آن حضرت، در اختیار امام حسن مجتبی (ع) و پس از شهادت وی، در اختیار امام حسین (ع) قرار گرفت. به همین ترتیب، رسید به حضرت حجت بن الحسن ( عج الله تعالی فرجه الشریف ) و هم اکنون توسط وی نگه داری شده و توسط آن حضرت، از آن استفاده می گردد وهیچ گاه در اختیار نااهلان و نامحرمان قرار نگرفته است. در این رابطه به چند حدیث توجه فرمایید:

1) امام رضا (ع) در حدیثی، علایم و نشانه های امام معصوم (ع) را بیان کرد و فرمود: للإمام علامات یکون أعلم الناس، و احکم الناس، واتقی الناس، واحلم الناس، واشجع الناس، واسخی الناس، واعبد الناس و ...

این حدیث طولانی است و در آخر آن، فرمود: و یکون عنده مصحف فاطمة (س). (20)

یعنی یکی از نشانه های امام معصوم (ع)، آن است که مصحف حضرت فاطمه (س) در نزد وی باشد.

2) امام جعفر صادق (ع) در فراز حدیثی فرمود: وان عندنا لمصحف فاطمة (س). (21)

یعنی: همانا مصحف فاطمه (س) در نزد ما است.

3) امام موسی کاظم (ع) فرمود: عندی مصحف فاطمه (س)، لیس فیه شیئی من القرآن. (22)

4) ابوبصیر گفت: از امام صادق (ع)  شنیدم که می فرمود: ما مات ابو جعفر علیه السلام حتی قبض-ای ابو عبدالله - مصحف فاطمة (س). (23)

یعنی: پدرم امام محمد باقر (ع) وفات نیافت، تا این که مصحف فاطمه (س) را از او دریافت کردم.

5) امام صادق (ع ) در حدیثی فرمود: علمنا غابر و مزبور، و نکت فی القلوب و نقر فی السماع، و ان عندنا الجفر الأحمر، و الجفر الابیض . و مصحف فاطمة عندنا و ان عندنا الجامعة ، فیها جمیع ما یحتاج الناس الیه. (24)

در این حدیث، علاوه بر این که امام صادق (ع) انواع علوم و دانش های اهل بيت (ع)  را توصیف می کند، تصریح می نماید که جفر احمر، جفر ابیض، مصحف فاطمه (س) و جامعه در نزد آنان ( یعنی امامان معصوم علیهم السلام ) است.

6) علی بن حمزه گفت: به امام صادق (ع) گفته شد که عبدالله بن الحسن ( که از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) بود ) معتقد است که در نزد او دانش خاصی نیست مگر همان علم و دانشی که در نزد سایر مردم است.

فقال (ع): صدق و الله، ما عنده من العلم الا ما عند الناس، ولکن عندنا و الله الجامعة فیها الحلال و الحرام، و عندنا الجفر أفیدری عبدالله أمسک بعیر اومسک شاة، و عندنا مصحف فاطمة (س) ... (25)

یعنی: سوگند به خدای سبحان، عبدالله بن الحسن راست گفته است. در نزد او دانش خاصی نیست مگر همان علم و دانشی که در نزد سایر مردم است. ولیکن به خدا سوگند در نزد ما، جامعه است که در او حلال و حرام بیان شده است و در نزد ما، جفر است. آیا عبدالله می داند که جفر در پوست شتر است یا در پوست گوسفند؟ و در نزد ما مصحف فاطمه (س) است...

در این حدیث شریف، امام صادق (ع) بلند پروازی ها و ادعاهای واهی عبدالله بن الحسن و فرزندانش را به باد انتقاد گرفته و گوش زد نموده است که اگر هم می خواهند رهبری مردم و زعامت قیام را بر عهده بگیرند، از اهل بیت (ع) و خاندان عصمت هزینه نکنند. چون آنان، اهلیت چنین مقامی را ندارند. زیرا رهبریت و پیشوایی واقعی مردم بر عهده امام معصومی است كه حامل ودایع و اسراراهل بیت (ع)، از جمله مصحف فاطمه (س)  باشد.

 

روایتی جامع درباره مصحف فاطمه (س)

در پایان این مقال، شایسته است، روایتی جامع و کامل درباره مصحف فاطمه (س) نقل کنیم تا پاسخی به پرسش های احتمالی درباره این کتاب شریف و زوایای گوناگون آن باشد.

ابو بصیر گفت: از امام محمد باقر (ع) درباره مصحف فاطمه (س) پرسش نمودم. فقال (ع): انزل علیها بعد موت أبیها. قلت: فصفه لی. قال (ع): له دفتان من زبرجد تین علی طول الورق و عرضه حمراوین. قلت: جعلت فداک، فصف لی ورقه. قال (ع): ورقه من در أبیض، قیل له کن فکان. قلت: جعلت فداک، فما فیه؟ قال (ع): فیه خبر ما کان و خبر ما یکون الی یوم القیامة، و فیه خبر سماء سماء، و عدد ما فی السماوات من الملائکة و غیر ذلک، و عدد کل من خلق الله مرسلاً و غیر مرسل، و اسمائهم و اسماء من ارسل الیهم، و اسماء من کذب و من أجاب ، و إسماء جمیع من خلق الله من المؤمنین و الکافرین من الاولین و الآخرین، و أسماء البلدان، و صفة کل بلد فی شرق الارض و غربها و عدد ما فیها من المؤمنین، و عدد ما فیها من الکافرین و صفة کل من کذب و صفة القرون الاولی و قصصهم ، و من ولی من الطواغیت و مدة ملکهم و عددهم، و أسماء الائمة و صفتهم و ما یملک کل واحد واحد، و صفة کبرائهم و جمیع من تردد فی الأدوار.

قلت: جعلت فداک و کم الأدوار؟ قال (ع): خمسون الف عام ، و هی سبعة ادوار فیه اسماء جمیع ما خلق الله و آجالهم، و صفة اهل الجنة ، و عدد من یدخلها و عدد من یدخل النار، و أسماء هؤلاء، و فیه علم القرآن کما انزل، و علم التوراة کما انزلت، و علم الانجیل کما انزل، و علم الزبور كما انزل ، و عدد کل شجرة و مدرة فی جمیع البلاد.

قال ابو جعفر (ع): و لما اراد الله تعالی ان ینزل علیها جبرئیل و میکائیل و اسرافیل ان یحملوه فینزل به علیها ، و ذلک فی لیلة الجمعة من الثلث الثانی من اللیل فهبطوا به و هی قائمة  تصلی ، فمازالوا قیاماً حتی قعدت، و لما فرغت من صلاتها سلموا علیها و قالوا: السلام یقرئک السلام، و وضعوا المصحف فی حجرها. فقالت: لله السلام و منه السلام و الیه السلام و علیکم یا رسول الله السلام. ثم عرجوا الی السماء فمازالت من بعد الصلاة الفجر الی زوال الشمس تقرئه حتی أتت علی آخره و لقد کانت علیها السلام مفروضة الطاعة علی جمیع من خلق الله من الجنة و الانس و الطیر و الوحش ، و الانبیاء و الملائکة.

قلت: جعلت فداک. فلمن صار ذلک المصحف بعد مضیها؟

قال (ع): دفعته الی امیر المؤمنین (ع)، فلما مضی صار الی الحسن (ع) ثم الی الحسین، ثم عند اهله، حتی یدفعوه الی صاحب هذا الأمر.

فقلت: ان هذا العلم کثیر. قال (ع): یا ابا محمد، ان هذا الذی و صفته لک لفی و رقتین من اوله، و ما وصفت لک بعد ما فی الورقة الثانیة و لا تکلمت حرف منه. (26)

ترجمه: امام محمد باقر (ع) در پاسخ به پرسش ابو بصیر درباره مصحف فاطمه (س) فرمود: [ این کتاب ] پس از رحلت پدرش حضرت محمد (ص) بر او نازل شد.

ابو بصیر: آیا در این کتاب، چیزی از قرآن کریم نیز هست؟

امام محمد باقر (ع): نه، چیزی از قرآن، در این کتاب نیست.

ابوبصیر: پس، آن را برایم توصیف کن.

امام باقر (ع): [ این کتاب ] دارای دو صفحه جلد سرخ رنگ است و طول و عرض آن از زبرجد می باشد.

ابوبصیر: فدایت گردم، ورق آن را برایم شرح بده.

امام باقر (ع): ورق آن از در سفید است که به آن گفته شد باش، پس گردید.

ابوبصیر: فدایت گردم، در این کتاب، چیست؟

امام باقر (ع): در این کتاب خبرهای گذشته و خبرهای آینده تا روز قیامت، وجود دارد. هم چنین خبرهای آسمان و آسمان ها و تعداد فرشتگان و غیر فرشتگان که در آسمان ها هستند، و تعداد تمامی پیامبرانی که به عنوان مرسل و یا غیر مرسل آفریده شده اند، و نام هایشان و نام های کسانی که پیامبران به سوی آنان فرستاده شده اند، و نام های کسانی که پیامبران را تکذیب کرده و کسانی که از آغاز تا آخر دنیا آفریده شده باشند، و نام های شهرها، و تعریف و توصیف تمامی شهرها که در شرق و غرب زمین قرار گرفته باشند و تعداد مومنین در آن ها، و تعداد کافران در آن ها، و شرح حال تمام کسانی که تکذیب کردند، و توصیف قرون گذشته و داستان ها و ماجراهایشان، و کسانی که از طاغوتیان به حکومت رسیده و مقدار حکومتشان و تعدادشان، و اسامی پیشوایان ]معصوم[  و شرح حال و توصیفشان و تک تک آن چه که به دست آورده و مالک  شدند، و توصیف بزرگان و افراد صاحب نامشان، و تمامی کسانی که در ادوار تاریخی تردد نمودند.

ابوبصیر: فدایت گردم، دوره ها چه مقدارند؟

امام باقر(ع): پنجاه هزار سال، و آن در هفت دوره است.

هم چنین، اسامی تمامی کسانی که خداوند سبحان، آن ها را آفریده و اجل هایشان، و توصیف بهشتیان و تعداد آن هایی که داخل در بهشت می شوند و تعداد آن هایی که داخل در آتش (جهنم) می گردند و اسامی جهنمیان، همه در آن کتاب موجود است. هم چنین علم قرآن همان طوری که نازل شد، و علم تورات همان طوری که نازل شد، و علم انجیل همان طوری که نازل شد، و علم زبور همان طوری که نازل شد، و تعداد تمامی درختان ، كلوخ ها وخاك ها در تمامی بلاد، در آن وجود دارد.

سپس امام باقر(ع) فرمود: هنگامی که خداوند سبحان اراده کرد که مصحف را به وسیله جبرئیل، میکائیل و اسرافیل بر فاطمه(س) نازل کند، در شب جمعه، ثلث دوم از شب بود که آنان، مصحف را گرفته و به سوی فاطمه (س) هبوط کردند و وی در آن حال، ایستاده بود و داشت نماز می خواند و فرشتگان الهی، آن قدر سر پا ایستادند تا فاطمه (س) نشست و چون نماز را به پایان رسانید و سلام آن را داد، فرشتگان به او گفتند: سلام ، بر تو سلام می رساند. در این هنگام، مصحف را در آغوش اونهادند. پس فاطمه (س) در پاسخشان فرمود:

برای خدا سلام است و از جانب او سلام است و به سوی او باد اسلام. وسلام بر شما ای فرستادگان خدا.

پس از آن، فرشتگان به سوی آسمان عروج کردند و فاطمه (س) پس از نماز صبح تا ظهر هم چنان نشست و مصحف را قرائت  کرد و آن را از اول تا به آخر مطالعه نمود و آن حضرت که سلام و درود خدا بر او باد، بر جمیع مخلوقات خدا، از جن و انس گرفته تا پرندگان و وحوش، [ حتی بر ] پیامبران و فرشتگان الهی، مفروض الطاعة است.ابوبصیر گفت: فدایت گردم. پس از رحلت آن بانوی بزرگ، مصحف او به چه کسی رسید؟

امام باقر (ع) فرمود: وی، مصحف را به امیرمؤمنان، امام علی بن ابی طالب (ع) سپرد و حضرت علی (ع) در هنگام شهادت به امام حسن مجتبی (ع) واگذار نمود و امام حسن مجتبی (ع) در هنگام شهادت به امام حسین (ع) سپرد،  سپس در دست اهلش باقی می ماند تا این که به صاحب امر سپرده شود.

ابوبصیر گفت: به راستی این [ کتاب شریف ] دانش فراوانی است.

امام باقر (ع) فرمود: ای ابا محمد، این مقداری که از مصحف برایت توصیف نمودم، تنها از ورق اول از دو ورق آن بود و هنوز چیزی از ورق دوم آن را برایت بیان نکردم و حتی حرفی از آن را نگفتم.

آری، مصحف فاطمه (س) آن چنان عظیم و کبیر است که شکافنده علم اول و آخر، یعنی حضرت باقرالعلوم (ع)، پس از آن همه توصیف و تعریفی که از آن به عمل آورده است، می فرماید، تنها یک صفحه از این کتاب را برایت بیان کردم و هنوز چیزی از صفحه بعدی را آغاز نکردم !

با این بیان، تکلیف ما نیز روشن است ، كه هرچه در باره اين كتاب بي همتا بگوييم و يا بنويسيم نمی توانيم حق آن را ادا نماييم  پس بهتر است لب فروبسته و به همین مقدار کفایت کنیم.

 امید است خداوند متعال ما را در فهم و درک علوم و معارف بلند محمد وآل محمد (ص) و شناخت حقانیت آنان توفیق عنایت کند وصاحب امراول و آخر، يعني حضرت حجت بن الحسن (ع) را از ما خشنود و خرسند گرداند .

 ------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

1- روضة الواعظین ( فتال نیشابوری )، ص 211

2- مکاتیب الرسول ( احمدی میانجی )، ج 2، ص 51

3-

4- بصائر الدرجات ( ابوجعفرصفار قمی )، ص 15؛ الکافی، ج 1، ص 240

5- بصائر الدرجات ( ابوجعفرصفار قمی )، ص 151

6- دلائل الإمامة ( محمد بن جریر طبری )، ص 27

7- بصائر الدرجات ( ابوجعفر صفار قمی )، ص 174

8- مکاتیب الرسول ( احمدي  میانجی )، ج 1، ص 426

9- اللمعة البیضاء ( تبریزی انصاری )، ص 200

10- الکافی ( شیخ کلینی )، ج 1، ص 241

11- همان، ص 240

12- همان، ص 240

13- همان، ص 238

14- همان، ص 241

15- روضة الواعظین ( فتال نیشابوری )، ص 211؛ الخرائج و الجرائج ( قطب الدین راوندی )، ج2، ص 894

16- الکافی ( شیخ کلینی )، ج 1، ص 242

17- مکاتیب الرسول ( احمدی میانجی )، ج 2، ص 87

18- الکافی ( شیخ کلینی )، ج 1، ص 240

19- بصائر الدرجات ( ابوجعفر صفار قمی )، ص 181 و 189

20- من لایحضره الفقیه ( شیخ صدوق )، ج 4، ص 419؛ عیون اخبار الرضا ( شیخ صدوق )، ج 1، ص 212

21- الکافی ( شیخ کلینی )، ج 1، ص239؛ بصائر الدرجات ( ابوجعفر صفار قمی )، ص 152

22- بصائر الدرجات ( ابوجعفر صفار قمی )، ص 154

23- همان، ص 17

24- روضة الواعظین ( فتال نیشابوری )، ص 210

25- بصائر الدرجات ( ابوجعفر صفار قمی )، ص 161

26- دلائل الامامة ( محمد بن جریر طبری آملی )، ص 27

 (ماهنامه پاسدار اسلام، شماره 284)

• قبلی
• بعدی