امیرمؤمنان، امام علی بن ابی طالب(ع)

سنت وقف در سيره اميرمؤمنان(ع)

گرچه سنت وقف در سيره تمامي معصومان، ائمه اطهار و اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام) ساري و جاري بود و آن بزرگواران پيش از ساير مسلمين و بيش از همه آنان در اين کردار نيک همت مي گماشتند، ولي اين سنت خدا پسندانه در سيره اميرمؤمنان حضرت علي(ع)ظهور و بروز بيشتري داشته است.

آن حضرت چه در سال هاي غربت و خانه نشيني و چه سال هاي حکومت و خلافت، از پيشگامان جدي وقف در جامعه اسلامي بود که مع الاسف تمامي موقوفات آن حضرت به نيکي ثبت و ضبط نگرديده است و تنها بخشي از آن ها در تاريخ اسلام درج گرديده است.

نمونه ذيل که يکي از وقف هاي بزرگ آن حضرت مي باشد ، در سال هاي حکومت عدالت گستر آن حضرت به رشته تحرير در آمد.

در اين جا به بهانه دهم جمادي الاولي، سالروز تحرير اين وقف نامه که اميرمؤمنان(ع) بسياري از اموال و املاک خويش را وقف و آن ها را در اختيار نيازمندان قرار داد، اشاره اي به اين سند مهم مي نماييم. اميد آن که اين سيره طاهره يک فرهنگ عمومي و همه گاني براي پيروان و شيعيان آن حضرت ، به ويژه متصديان امور و متمکنان و ثروتمندان جامعه قرار گيرد.

اميرمومنان، امام علي بن ابي طالب(ع) در دهم جمادي الاولي سال 39 هجري قمري، درحالي که ابوهياج اسدي و عبيدالله بن رافع را شاهد گرفته بود، با دست خط مبارک خود، وقف نامه اي تحرير و بخش اعظمي از اموال، املاک و دارايي خويش را در راه خدا وقف نمود.

اموالي که آن حضرت، وقف نموده بود عبارتند از :

1- تمامي املاک و دارايي هاي آن حضرت در ينبع ( که دهي است نزديک کوه «رَضْوي» که از مدينه هفت منزل فاصله دارد و داراي چشمه هاي پر آب وگوارا و زميني حاصل خيز است )، اعم از اراضي، آب و بنا.

2- اموال آن حضرت در وادي القري.

3- اموال آن حضرت در وادي ترعه.

4- دارايي هاي آن حضرت در منطقه اُذينه.

در ضمن، تمامي غلامان و بردگاني که در اين اراضي و املاک مشغول به کار بودند، همه را در راه خدا آزاد کرد ، تنها چند نفر از آنان را به خاطر لطف و احسان بيشتر ، در پيش خود نگه داشت، تا با کار و تلاش در اين اراضي، خود آنان نيز سهمي از درآمدها داشته باشند.

آن حضرت در آغاز وقفنامه اش، چنين آورد: هذا ما أمر به و قضي به في ماله عبدالله علي أميرالمؤمنين ، ابتغاء وجه الله ليولجني الله به الجنّه ، و يصرفني عن النّار و يصرف النّار عنّي يوم تبيض وجوه و تسود وجوه...

امير مومنان (ع) اين وقف را براي سه منظور معين نمود : يک سوم آن براي انفاق در راه خدا، يک سوّم براي مخارج بني هاشم و اولاد عبدالمطلب، و يک سوّم ديگر براي اولاد ابي طالب(ع).

آن حضرت، فرزند ارشد خود،حضرت امام حسن مجتبي(ع ) را متولي موقوفات نمود و به وي اجازه داد به اندازه هزينه و مخارج خويش از آن ها برداشت نمايد و پس از او امام حسين (ع) را به همين منوال، براي تصدي صدقات و موقوفات معين کرد و براي تولي پس از امام حسين (ع)، ملاک و مناطي تعيين کرد و فرمود : فان حدث لحسن أو حسين حدث، فان الآخر منهما ينظر في بني علي، فان وجد فيهم من يرضي بهديه، و اسلامه، وأمانته فانّه يجعله ان شاء، و ان لم ير فيهم بعض الذي يريد، فانّه يجعله الي رجل من ولد ابي طالب يرضاه، فان وجد آل أبي طالب يومئذ قد ذهب کبيرهم و ذوو رأيهم و ذوو أمرهم، فانّه يجعله الي رجل يرضاه من بني هاشم.

آن حضرت در بخشي ديگر از اين وقفنامه فرمود: ولا يحل لإمرئ مسلم يؤمن بالله و اليوم الآخر أن يقول في شيئ قبضته في مال، و لا يخالف فيه عن أمري الذي أمرت به عن قريب و لابعيد. (1)

شايان ذکر است که اين وقفنامه حاوي موضوعات و مسايل گوناگوني است که پرداختن به همه آن ها در اين جا موجب اطاله کلام مي گردد ولي مطالعه و دقت در آن ها مسائل زيادي را براي انسان روشن مي سازد.

------------------------------

پاورقي :

1) الکافي ، ج 7 ، ص 49 ‍؛ تهذيب الاحکام ، ج 9 ، ص 146 ؛ تاريخ المدينة ، ج 1 ، ص 225

براي اطلاع بيشتر و بهره مندي از متن وقف نامه ، به اين نشاني مراجعه نماييد :

http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=4808&id=40000

• قبلی