سیاسی و اجتماعی

سیاسی اجتماعی/ شاخصه ها و مبانی قدرت نظامی از منظر قرآن و روایات

شاخصه ها و مبانی قدرت نظامی از منظر قرآن و روایات

سید تقی واردی/ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

دوفصلنامه تبلیغ و تقریب، دوره 1، شماره 1، اردیبهشت 1402

چکیده

یکی از مؤلفه‌های قدرت و تسلط کشورهایِ سلطه‌گر بر ملت‌ها و کشورهایِ سلطه‌پذیر در نظام بین‌المللی، قدرت نظامی است. گرچه قدرت اقتصادی، علمی، اطلاعاتی و همچنین پیشینۀ تمدنی ملت‌ها تأثیر بسزایی در سلطه‌گری قدرت‌های جهانی دارند؛ ولی قدرت نظامی هم از جهت ابعاد دفاعی و هم ابعاد تهاجمی، هم‌چنان عنصر اصلی قدرتمندی و اقتدار کشورها به شمار می‌آید.

کلیدواژه ها: قدرت نظامی، شاخصه ها، اقتدار، قرآن، روایات

مقدمه
یکی از مؤلفه های قدرت و تسلط کشورهایِ سلطه گر بر ملت ها و کشورهایِ سلطه پذیر در نظام بین المللی، قدرت نظامی است.
گر چه قدرت اقتصادی، قدرت علمی و قدرت اطلاعاتی و هم چنین پیشینه تمدنی ملت ها تأثیر بسزایی در سلطه گری قدرت های جهانی دارند، ولی قدرت نظامی هم از جهت ابعاد دفاعی و هم از جهت ابعاد تهاجمی، هم چنان به عنوان عنصر اصلی قدرتمندی و اقتدار کشورها به شمار می آید.
مقام معظم رهبری(بیانات سال 1378، جلد 39، ص 37) در باره نفوذ، دخالت و هجوم استعمارگران با بهره¬مندی از قدرت نظامی به کشورهای ضعیف فرمود: دنیا بعد از قرن هفدهم و هجدهم میلادی که پدیده‌ استعمار به وجود آمد، عادت کرده بود که چند تا دولت معدود و محدودی، سرنوشت کشورهای دنیا – دولت¬ها، ملت¬ها - را با اتکاء به قدرت نظامی خودشان، نه با اتکاء به قدرت اخلاقی، در دست داشته باشند. یک وقت هست یک دولتی به خاطر قوت فکرش، به خاطر جوشش اخلاقی‌اش، به طور طبیعی در بین یک مجموعه‌ای از ملت¬ها یا دولت¬ها نفوذ پیدا می¬کند؛ اما نفوذ استعمار این جوری نبود. نفوذ استعمار، نفوذ قهرآمیز بود، به خاطر قدرت نظامی بود، با زور سرنیزه بود.
در طول تاریخ بشریت، به وضوح دیده شده که صاحبان قدرت¬های نظامی دست برتری نسبت به سایر ملت¬ها و کشورهای فاقد قدرت نظامی و یا دارای قدرت نظامی ضعیف¬تر، داشته¬اند. در کشور ما، ایران عزیز، قدرت نظامی هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان قبل از اسلام و امویان، عباسیان، سامانیان، مغولان، صفویان و زندیان بعد از اسلام، در خاطره تاریخی ملت ایران ثبت و درج شده است.
هیچ¬یک از قدرت¬های حاکم بر ایران، اعم از نوع خوب و بدشان، بر مبنای شریعت اسلام که ولایت و امامت باشد، نبوده است. خداوند متعال به برکت نهضت عظیم مردم ایران به رهبری امام خمینی(ره)، نظام جمهوری اسلامی بر اساس مکتب اهل بیت(ع) را، که برگرفته از وصایت پیامبر اکرم(ص) و ولایت ائمه اطهار(ع) است، بر این کشور پهناور مستقر و زمینه ظهور و قیام حضرت مهدی(عج) جهت تشکیل حکومت واحده حق را فراهم کرده است.
ولی این پدیده مبارک(نظام جمهوری اسلامی) به مذاق قدرت¬های استکباری خوش نیامده است و آن¬ها را واداشت تا در برابر آن جبهه متحد باطل تشکیل دهند و سرِ جنگ با آن را آغاز کنند. در این راستا، جنگ تحمیلی هشت ساله عراق را بر آن تحمیل کردند. قومیت¬های غیر فارسی زبان کشور ایران، مثل ترکمن¬ها، آذری¬ها، کرد¬ها، عرب¬ها و بلوچ¬ها را تشویق به تجزیه¬طلبی و در برابر نظام اسلامی به آن¬ها کمک¬های مالی، تسلیحاتی و اطلاعاتی نمودند. علاوه بر آن اقدام به تحریک جناح¬های سیاسی و یا نحله¬های علمی و مذهبی کرده و در مناسبت¬های گوناگون فتنه¬های بزرگی رقم زده و آشوب¬های خیابانی و اغتشاشات دانشجویی به راه انداختند، تا این نظام را به تدریج ضعیف و سپس از پای درآورند.
گر¬چه حمایت¬های همیشگی ملت از نظام، دافع دشمنی¬های دشمنان بوده است، ولی در برابر شرارت¬های نظامی و تجهیزات تسلیحاتی استکبار جهانی، کافی به نظر نمی¬آید و برای تأمین امنیت داخلی و توان دفاعی در برابر دشمنان بیرونی، باید از هژمونی قدرت برخوردار باشد، تا بتواند از کیان نظام جمهوری اسلامی دفاع و دست ظالمان و زورگویان را علاوه بر کشور ایران، از سرِ ملت¬های مظلوم منطقه، مانند عراق، سوریه، لبنان، یمن و افغانستان کوتاه کند.
مقام معظم رهبری(بیانات سال 1376، جلد 22، ص 3) در این خصوص فرمود: قدرت نظامی برای کشوری که مورد تهدید قدرت¬هاست، یکی از واجبترینِ واجب¬هاست. امروز این نکته مخصوص جمهوری اسلامی هم نیست. همه کشورهایی که می¬خواهند از آسیب دخالت قدرت¬های بزرگ محفوظ باشند، اوّلاً باید نظام¬های سیاسی آن¬ها متّکی به مردم باشد؛ ثانیاً باید از قدرتِ نظامىِ مردمىِ خودکفاىِ کارآمد برخوردار باشند.
بنا بر این، راهبرد نظامی جمهوری اسلامی ایران، بر تقویت قدرت نظامی استوار است. زیرا در کنار حمایت¬های مردمی باید از توان نظامی برتر نیز بهره¬مند باشد، تا بتواند در برابر قدرت¬های استکباری جهانی و منطقه¬ای و دست¬پرورده¬های داخلی آن¬ها ایستادگی و از خود دفاع کند.
به هر روی، قدرت نظامی نقش بی¬بدیلی در حفظ و ارتقای قدرت ملی دارد. زیرا قدرت نظامی، یکی از مؤلفه¬های اصلی و ضروری قدرت ملی است. هر نظام سیاسی، اگر در صدد تأمین قدرت ملی کشور خود است، باید بر قدرت نظامی آن، هم از جهت کیفی و هم از جهت کمی بیفزاید. این بحثی است غیر قابل تردید.
اما مبانی قدرت نظامی مسلمانان که در نظام جمهوری اسلامی ایران متبلور شده، چه چیزهایی می¬تواند باشد، نیاز به بررسی علمی دارد، که این مقاله در صدد تبیین آن می¬باشد.
در این مقاله، ابتدا شاخص¬های قدرت نظامی و سپس مبانی تقویت قدرت نظامی از منظر قرآن و احادیث معصومین(ع) مورد بررسی قرار می¬گیرد:
الف: شاخص های قدرت نظامی
یکی از مسائلی که در بحث قدرت نظامی باید مورد توجه قرار گیرد، بحث شناخت عناصر اثرگذار در قدرت نظامی است. بی-تردید یک یا دو متغیر خاص، مانند افزایش تعداد نیروی نظامی و یا ساخت یک سلاح تاکتیکی، نمی¬تواند معیار درست برای ارزیابی قدرت نظامی باشد.
در برخی مقالات(زرقانی، سید هادی، مجله راهبرد دفاعی، ص 77)، متغیرها و شاخص¬های قدرت نظامی از دیدگاه متخصصان مورد بررسی قرار گرفت، که از مجموع آن¬ها می¬توان شاخص¬های ذیل را مورد توجه قرار داد:
1) وسعت سرزمینی کشور
2) جمعیت کشور
3) تعداد و انسجام نیروی نظامی
4) بومی¬سازی تولید سلاح نظامی
5) توازن نیرو و سلاح در زمین، دریا و هوا
6) اطلاعات نظامی
اگر جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها کشور مبتنی بر نظام سیاسی اسلام بر اساس مکتب اهل بیت(ع)، در نظر گرفته شود، ملاحظه خواهد شد که از فاکتورها و شاخص¬های فوق به تناسب بهره¬مند است. وسعت سرزمینی آن با بیش از یک میلیون و ششصد هزار کیلومتر( برابر یک سوم قاره اروپا و بزرگتر از 17 کشور آن)، که شامل خشکی، دریا و جزایر است، موقعیت عالی استراتژیک در خلیج فارس و تنگه هرمز در جنوب کشور دارد و از جهت آب و هوا شامل مناطق گرمسیری، سردسیری و معتدل شمالی است.
از جهت جمعیت، کشور ما بیش از 80 میلیون نفر جمعیت دارد(بیش از جمعیت 7 کشور عربی حوزه خلیج فارس و دریای عمان، یعنی عربستان سعودی، عمان، یمن، امارات، کویت، قطر و بحرین) که در 31 استان پراکنده می¬باشند.
از جهت تعداد نیروی نظامی، نیروی مسلح جمهوری اسلامی ایران در سه سازمان: ارتش، سپاه و انتظامی متشکل شده است و وزارت دفاع برنامه¬ریزی و پشتیبانی آن¬ها را بر عهده دارد و چون همه آن¬ها در ذیل فرماندهی مقام معظم رهبری قرار دارند، انسجام کامل بینشان برقرار است.
از جهت تولید ابزار جنگی، با این¬که بیگانان مسلط بر کشور در رژیم گذشته اجازه ساخت کم¬اهمترین سلاح را به مهندسان نظامی و غیر نظامی نمی¬دادند و حتی تعمیر تانک¬ها، نفربرها، هواپیماها و سایر ابزار نظامی باید توسط خودشان انجام می-گرفت، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و قطع دستان بیگانگان زورگو از کشور، به خاطر نیاز مجموعه نظامی کشور به سلاح-های تازه و عدم امکان تهیه آن¬ها از کشورهای سازنده(به ویژه کشورهای غربی)، به ناچار مهندسان جوان کشور وارد فاز مطالعه و ساخت سلاح شدند. به ویژه در دوران جنگ تحمیلی عراق، که حتی در دادن سیم¬خواردار به کشور ما دریغ می-ورزیدند. ابتدا از تعمیر نفربرها و تانک¬ها آغاز کردند و سپس در بازسازی بالگردها و طراحی پرنده¬های بی¬سرنشین ادامه دادند و در همان زمان با همت افرادی چون شهید حسن تهرانی مقدم کار طراحی موشک¬های بالستیک را نیز در مدار فعالیت خود قرار دادند.
هم اینک جمهوری اسلامی ایران دست¬برتری نسبت به همسایگان و حتی کشورهای منطقه نسبت به موشک¬های بالستیک، پهپادها، ناوشکن¬ها، ناوچه¬ها، زیردریایی¬ها، قایق¬های تندرو و بسیاری از ادوات نظامی دارد، به گونه¬ای که هیچ کشور قدرتمند دنیا، حتی آمریکا به خود جرأت نمی¬دهد با ملت ایران و نظام جمهوری اسلامی رو در روی نظامی قرار گیرد. شاهد گویای آن سرنگونی پهپاد گلوبال هاوک آمریکا در خلیج فارس در 30 خرداد سال 1398 و موشکباران پایگاه نظامی آمریکا در عین الاسد عراق در 18 دی سال 1398 بعد از شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی است، که دولت جنایتکار آمریکا عکس العمل نظامی از خود نشان نداد و این نه به خاطر صبر و عطوفت این دولت جنایتکار، بلکه به خاطر وحشتی است که از قدرت نظامی جمهوری اسلامی ایران بر دل زمامداران سفاک این کشور نشسته است.
از جهت توازن نیروهای نظامی و ابزارهای دفاعی و جنگی، چون ایران کشوری است جامع، که هم خشکی دارد، هم دریا و هم جزیره، دارای موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه¬ای است. به همین جهت در ساخت و تهیه سلاح نظامی، به ویژه سلاح دفاعی، جامع¬نگر بوده و تمام شرایط زمین، هوا، دریا را مدّ نظر داشته و به گونه¬ای امور را سازماندهی کرده که ناوگان¬های نظامی ما در اقیانوس هند، دریای سرخ و سایر آب¬های اطراف آسیا و آفریقا و حتی اروپا حضور فعال دارند و با بهره¬مندی از زیردریایی¬ها، کشور را از جانب دریا مصون نگه داشته¬اند. از جهت هوا، در ساخت پهپاد¬ها بسیار پیشرفت کرده، به گونه¬ای برخی از ابرقدرت¬های نظامی دنیا خریدار آن شده¬اند. در ساخت بالگردها و هواپیما نیز پیشرفت قابل قبولی دارد و با ساخت موشک¬های کوتاه¬برد، میان¬برد و بلندبرد، رعشه بر اندام دشمن انداخته است. از جهت رزم زمین، تمام نیازهای خود را بر آورده کرده است و نیازی به خرید سلاح از خارج ندارد.
از جهت توازن نیرو نیز، بسیار مدبرانه عمل کرده است. نیروی انتظامی را برای داخل کشور، نیروی ارتش را برای مرزها و نیروی سپاه را برای حفظ و نگهداری انقلاب اعم از داخل و خارج کشور منظم نموده است و هر کدام در زمان لازم، به وظایفشان عمل می¬کنند.
بدین جهت، جمهوری اسلامی ایران دارای شاخص¬های قدرت نظامی در حدّ و اندازه خود است و توانسته ملت ایران را از تهاجم نظامی دشمنان(از زمین، دریا و هوا) مصون نگه دارد.
ب: مبانی قدرت نظامی
اما از این¬که مبانی قدرت نظامی جمهوری اسلامی ایران(به عنوان تنها کشور دارای حکومت اسلامی واقعی در دنیا) چه چیزهایی می¬تواند باشد، لازم است آن¬ها را از دو زاویه به شرح ذیل مورد بررسی قرار دهیم:
اول: آیات قرآن کریم
خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم به توانمندی¬های مسلمانان در برابر دشمنان اسلام اشاره فرموده است، که در برخی از آن¬ها به شرح ذیل، مسلمانان را به صراحت در بهره¬مندی از قدرت نظامی ترغیب و تشویق کرده است:
- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا(نساء، آیه 71). یعنی: ای اهل ایمان سلاح جنگ برگیرید و آن‌گاه دسته دسته یا همه یک‌باره متّفق (برای جهاد) بیرون روید.
لازمه سلاح بر گرفتن مسلمانان آن است که سلاح داشته باشند و بهره¬مندی از سلاح، به ویژه اگر سلاح وطنی و ساخت ملی باشد، به معنای داشتن قدرت نظامی و در صورت استمرار تهدیدات دشمنان، تقویت قدرت نظامی است. اگر چنین قدرتی نباشد، دشمن می¬تواند مسلمانان را مورد هجوم سخت و خشن خود قرار دهد و آنان را از قدرت ساقط و مطیع خود گرداند.
- وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً (نساء، آیه 102). یعنی: مؤمنان وسايل دفاع و سلاح¬هاى خود را با خود داشته باشند، كافران دوست دارند كه شما از سلاح و ساز و برگ خود غافل شويد تا يكباره بر شما حمله آورند.
این آیه درباره هوشیاری مسلمانان در حال نبرد با دشمنان نازل شده است و می¬فرماید اگر به نماز می¬ایستید غافل از دشمن نباشید و دشمن مایل است شما را بی¬اسلحه ببیند و بر شما هجوم آورد.
واژه«حذر» به معنای پرهیز همراه با خوف و اضطرار است، که در این دو آیه به کار گرفته شده است. مفهوم آن، این است که مسلمانان هر گاه از جانب دشمنان احساس ترس و خطر کنند، باید خود را آماده نگهدارند و آمادگی آنان باید در حد دفع توطئه¬ها و دشمنی¬های دشمنان باشد و این شامل آمادگی نیروی انسانی و آمادگی ابزارهای جنگی است که موجب قدرت نظامی و دلگرمی مسلمانان در برابر تهدیدات دشمنان می¬گردد.
نباید تصور شود، اگر مسلمانان به عبادت بپردازند و به دستورات دینی خود عمل نمایند و متوجه دشمنان نباشند، دشمنان کاری به آنان ندارند و آنان را به حال خود رها می¬کنند. این تصور باطلی است. همیشه باید متوجه دشمن باشند و تنها به نماز و عبادت پرداختن، دشمنان را از آنان دور نگه نمی¬دارد. باید در کنار عبادت، فرهنگ، هنر و علم و فناوری، از قدرت نظامی برتر نیز بهره¬مند باشند، تا دشمنان طمع به تعدی و تجاز نکنند. به همین جهت قرآن کریم می¬فرماید اگر از دشمن واهمه دارید، در حال نماز نیز اسلحه با خود داشته باشید تا دشمنان از نماز شما سوء¬استفاده نکنند.
-  وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ (انفال، آیه 60). یعنی: هر نیرویی در قدرت دارید، برای مقابله با آن¬ها( دشمنان)، آماده سازید و (همچنین) اسب¬های ورزیده (برای میدان نبرد)، تا به وسیله آن، دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید و (همچنین) گروه دیگری غیر از این¬ها را، که شما نمی‌شناسید و خدا آن¬ها را می‌شناسد(بترسانید).
بی¬تردید لزوم افزودن قدرت مسلمانان، تنها بر قدرت نظامی نیست. بلکه همه قدرت¬های آنان را شامل می¬گردد. مثل قدرت اقتصادی، قدرت سیاسی، قدرت علمی، قدرت فرهنگی، قدرت امنیتی و قدرت اطلاعاتی. ولی با توجه به مثالی که قرآن کریم به اسب جنگی می¬زند که موجب ترس دشمنان می¬گردد، دانسته می¬شود که قدرت نظامی در پیشاپیش همه قدرت¬ها در برابر دشمنان اسلام و مسلمین است و همین قدرت است که مانع دست اندازی دشمنان به قدرت¬های اقتصادی و علمی و دیگر قدرت¬های ملت¬های مقاوم¬ می¬گردد.
به همین جهت صاحب مجمع البیان(طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج 3- 4، ص 852) در توضیح آن فرمود: هذا أمر منه سبحانه بأن یعدوا السلاح قبل لقاء العدو و معناه «و اعدوا للمشرکین ما قدرتم علیه مما یتقوی به علی القتال من الرجال و آلات الحرب». یعنی: این آیه، فرمان خدای سبحان است به مسلمانان که سلاح خود را پیش از رویارویی با دشمنان آماده کنند و معنای این فرمان آن است، آ¬نچه که در توان مسلمانان است، برای تقویت خود در برابر دشمنان، اعم از نیروی انسانی و ابزارهای جنگی خود را تهیه و آماده نگهدارند.
گرچه در این آیه کلمه«رباط الخیل» را برای ابزار جنگی مسلمانان بیان فرموده است، ولی بی¬تردید منظور آن هر وسیله¬ای است که مسلمانان را در برابر هجوم دشمنان حفظ و حالت بازدارندگی را برای آنان پدید می¬آورد، می¬باشد، که در هر زمان نسبت به زمان پیشین ممکن است تغییر صورت داده باشد. یک دوران ابزار جنگی عبارت بود از اسب، شمشیر، نیزه، تیر و سپر و امثال آن، ولی در دوران ما بسیار پیشرفته¬تر شده و به هواپیما، بالگرد، پهپاد، تانگ، موشک، قایق تندرو، کشتی، زیردریایی و مانند این¬ها تبدیل گردیده است.
حدیثی از پیامبر اکرم(ص) در تفسیر این کلمه روایت شد: ارتطبوا الخیل فإن ظهورها لکم عزّ و اجوافها کنز(حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 11، ص 469). یعنی: اسب¬های رزمی خود را به یکدیگر اتصال و ارتباط دهید، تا نمایش آن¬ها برای شما عزت¬آفرین و درونشان گنجی باشد.
از این سخن رسول خدا(ص) دانسته می¬شود، مسلمانان پیش از استفاده از سلاح¬های رزمی، آن¬ها را به نمایش درآورند تا دشمنان را در برابر آنان به ضعف و انفعال وادارند و ترس از قدرت نظام اسلامی را بر دشمنان چیره گردانند.
به هر روی، لسان قرآن کریم، لسان لزوم پیش¬دستی مسلمین در تقویت قدرت نظامی به منظور بازدارنگی در برابر افزون-طلبی و قدرت¬نمایی دشمنان است.
2: روایات معصومین(ع)
- سیره پیامبر اکرم(ص) و حضرت امیرمؤمنان(ع) و سایر خلفاء بر این بود که برای آمادگی مسلمانان در برابر مشرکان و فتنه¬جویان، از هیچ تلاشی دریغ نورزند. به عنوان نمونه، پيامبراکرم(ص) هنگامی با خبر شد كه در يمن اسلحه‌ جديدى ساخته شده، شخصى را براى تهيه‌ آن به يمن فرستاد. از آن حضرت نقل شده است: إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ يُدخِلُ بِالسَّهمِ الواحِدِ ثلاثَةَ نَفَرٍ الجَنَّةَ: صانِعَهُ يَحتَسِبُ في صَنعَتِهِ الخَيرَ و الرامِيَ بهِ و مُنبِلَهُ ( ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی¬داود، جلد 3، ص 13، حدیث 2513). یعنی: با یک تیر، سه نفر به بهشت می¬روند: سازنده آن، آماده کننده آن و تیرانداز(صادقی تهرانی، محمد، تفسیر فرقان، ج 3، صفحه 345).
در روایت دیگر، پیامبر اکرم(ص) تأکید فراوان بر ساخت و استفاده از شمشیر دارد که در آن زمان یکی از ابزار جنگی رایج و موجب برتری قوت و قدرت نظامی بود: الخَيرُ كُلُّهُ في السَّيفِ و تَحتَ ظِلِّ السَّيفِ، و لا يُقِيمُ الناسَ إلاّ السَّيفُ، و السُّيُوفُ مَقالِيدُ الجَنَّةِ والنّار(کلینی، محمد، الکافی، ج 5، ص 2). یعنی: خير تماماً در شمشير و زير سايه شمشير است و مردم را چيزى جز شمشير درست نكند و شمشيرها، كليدهاى بهشت و دوزخند.
- در اسلام برخی از ورزش¬های امروز که در سابق فعالیت¬های رزمی به شمار می¬آمدند، مورد تشویق و ترغیب قرار گرفته-اند. مانند سوارکاری، تیراندازی و شناگری. فلسفه مشروعیت و تشویق به آن¬ها بدین جهت است که موجب تقویت روحیه و بنیه رزمی و نظامی مسلمانان می¬گردد. به عنوان نمونه پیامبراکرم(ص) در روایتی فرمود: لاسَبْقَ إلاّ في خُفٍّ أو حافِرٍ أو نَصْلٍ(متقی هندی، علی بن حسام،کنزل العمال، حدیث 1081). یعنی: مسابقه دادن جز در سه مورد روانیست: شترسواری، اسب دوانی و تیراندازی.
البته این حدیث شریف از شیعه و اهل سنت، به عبارات مختلف روایت شده است.
- در حدیثی دیگر فرمود: عَلِّمُوا اوْلادَکُمُ السَّباحَةَ وَ الرِّمایَة(کلینی، محمد، الکافی، ج 6، ص 47). یعنی: به فرزندانتان شناگری و تیراندازی را آموزش دهید.
امام جعفر صادق(ع) نیز در روایتی فرمود: لا سبق الا فی خفّ او حافر او نصل، یعنی النضال( حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 19، ص 253). یعنی: مسابقه دادن روا نیست، مگر در شترسواری، اسب دوانی و تیراندازی
- امیرمؤمنان امام علی بن ابی¬طالب(ع) به مردم هشدار می¬دهد، هنگامی با دشمنان درنده¬خوی رو به رو شدید که انسانیت را زیر پا گذاشته و برای ضربه¬زدن مسلمانان و ارتکاب جرم و جنایت در حق آنان دریغ نمی¬کنند، نباید دست روی دست گذاشته و نسبت به تقویت نیروی نظامی خود بی¬خیال و بی¬توجه باشید، باید حرکت کنید و با تقویت قدرت نظامی خود و ایجاد اقتدار برای نظام اسلامی، جلوی زیاده¬خواهی و اشغالگری آنان را بگیرید: أَ لَا تَرَوْنَ إِلَى أَطْرَافِكُمْ قَدِ انْتَقَصَتْ وَ إِلَى أَمْصَارِكُمْ قَدِ افْتُتِحَتْ وَ إِلَى مَمَالِكِكُمْ تُزْوَى وَ إِلَى بِلَادِكُمْ تُغْزَى؛ انْفِرُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ إِلَى قِتَالِ عَدُوِّكُمْ وَ لَا تَثَّاقَلُوا إِلَى الْأَرْضِ، فَتُقِرُّوا بِالْخَسْفِ وَ تَبُوءُوا بِالذُّلِّ وَ يَكُونَ نَصِيبُكُمُ الْأَخَسَّ؛ وَ إِنَّ أَخَا الْحَرْبِ الْأَرِقُ، وَ مَنْ نَامَ لَمْ يُنَمْ عَنْهُ(نهج البلاغه، ص 428، نامه 62). یعنی: آيا نمى بينيد سرزمين¬هايى را كه در تصرف داشتيد، نقصان يافته و شهرهايتان يك يك (به دست دشمن) فتح مى¬شود و كشورهايتان از دست مى رود و بلادتان مورد حمله و هجوم دشمن قرار گرفته است. روى به رزم دشمنانتان نهيد. خدايتان بيامرزد. در خانه ها درنگ مكنيد كه به ستم گرفتار خواهيد شد و به خوارى خواهيد افتاد و نصيبتان اندك خواهد شد. مردان سلحشور همواره بيدارند كه هر كه خود به خواب رود، دشمنش به خواب نرفته است.
هنگامی که امیرمؤمنان(ع) دستور نبرد با دشمنان و تجاوزگران را می¬دهد، لازمه انجام چنین امری داشتن توان و قدرت نظامی است. اگر چنین توانی برای سپاه اسلام وجود نداشته باشد، رفتن سپاهیان به سمت دشمنان غدار و خون¬ریز، خودکشی است، بدون آن¬که نتیجه¬ای  برای آنان داشته باشد. آن¬چه موجب نتیجه مورد نظر می¬گردد، قدرتمندی سپاه اسلام است که دشمنان را زمین¬گیر و از ادامه تجاوز باز می¬دارد.
- حضرت علی(ع) هنگامی تجاوزکاری معاویه در برابر دولت حق اسلامی را می¬بیند، به مردم کوفه نهیب می¬زند: فَخُذُوا لِلْحَرْبِ أُهْبَتَهَا وَ أَعِدُّوا لَهَا عُدَّتَهَا، فَقَدْ شَبَّ لَظَاهَا وَ عَلَا سَنَاهَا؛ وَ اسْتَشْعِرُوا الصَّبْرَ فَإِنَّهُ أَدْعَى إِلَى النَّصْر (نهج البلاغه، ص 50، خطبه 26) یعنی: آماده پیکار شوید و ساز¬و¬برگ جنگ فراهم آورید؛ زیرا که آتش جنگ زبانه کشیده و شعله¬های آن بالا گرفته است. صبر و استقامت را شعار خویش سازید که پیروزی می¬آورد.
در این بیان شریف، آن حضرت مسلمانان را برای دفاع در برابر تجاوزات دشمنان ترغیب و تشویق می¬کند و معتقد است که مسلمانان با فراهم¬آوری ابزارهای دفاعی متناسب، می¬توانند جلوی یاغی¬گری¬های دشمنان داخلی و تجاوزات دشمنان بیرونی را با صبر و استقامت خود بگیرند.
- آن حضرت در حدیثی دیگر فرمود: أَلَا وَإِنِّي قَدْ دَعَوْتُكُمْ إِلَى قِتَالِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَيْلًا وَنَهَاراً وَسِرّاً وَإِعْلَاناً وَقُلْتُ لَكُمُ اغْزُوهُمْ قَبْلَ أَنْ يَغْزُوكُمْ فَوَاللَّهِ مَا غُزِيَ قَوْمٌ قَطُّ فِي عُقْرِ دَارِهِمْ إِلَّا ذَلُّوا فَتَوَاكَلْتُمْ وَتَخَاذَلْتُمْ حَتَّى شُنَّتْ عَلَيْكُمُ الْغَارَاتُ وَمُلِكَتْ عَلَيْكُمُ الْأَوْطَانُ(نهج البلاغه، ص 50، خطبه 27). یعنی: آگاه باشيد من شما را به جنگيدن (دشمنان) شب و روز و نهان و آشكار دعوت نمودم و گفتم پيش از آن¬كه آن¬ها به جنگ شما بيايند شما به جنگشان برويد، سوگند به خدا هرگز با قومى در ميان خانه (ديار) ايشان جنگ نشده مگر آن¬كه ذليل و مغلوب گشته ‏اند، پس شما وظيفه خود را به يكديگر حواله نموديد (هر يك از شما توقّع داشته ديگرى به وظيفه خود عمل كند) و همديگر را خوار مى‏¬ساختيد تا اين¬كه (دشمن غلبه پيدا نمود و) از هر طرف اموال شما غارت و ديار شما تصرف نمود.
این درد دل امیرمؤمنان(ع)، ترجمان اوضاع اسفبار مسلمانان عصر حاضر است. غالب کشورهای اسلامی چشم طمع به پشتیبانی دشمنان و دریافت سلاح نظامی از آنان برای هجوم نظامی به کشورهای اسلامی دیگر و کشتن مسلمانان دوخته-اند. اگر ملت¬ها و کشورهای اسلامی روی پای خود بایستند و مقدرات خود را خود تعیین و نیازهای خود را خود برآورده کنند، این طور دستخوش هوی و هوس¬های کشورهای استکباری نمی¬گردند. لازمه ایستادن در برابر دشمنان، خودکفایی در ساخت و تهیه ابزارهای مورد نیاز دفاعی است.
نتیجه
با توجه به امکان سرکشی و طغیان هواپرستان داخل کشور و زورگویی و تجاوزات بیگانگان از خارج کشور، یک نظام اسلامی منبعث از ولایت و امامت، باید دارای اقتدار و قدرت نظامی برتر در حدّ دفع شرارت¬های داخل و تجاوزات خارج کشور باشد تا بتواند جامعه را از یک حکومت دینی اسلامی بهره¬مند نماید. قرآن کریم و احادیث معصومین(ع) و هم¬چنین سیره رفتاری آن تعداد از معصومینی که فرصت زمامداری پیدا کرده¬اند، کلیات قدرتمندی مسلمین را به وضوح بیان کرده¬اند و شرح و تفصیل و تطبیق آن بر مصادیق را در هر دوره و زمانه¬ای بر عهده زمامداران پیرو ولی¬امر مسلمین قرار داده¬اند.
 بی¬تردید امروز دشمنان اسلام با سوء استفاده از ابزارهای پیچیده نظامی و ابزار کشتارجمعی مثل بمب هسته¬ای و شیمیایی و امثال آن، نه تنها خطر بالقوه، بلکه خطر بالفعل برای مسلمین به شمار می¬آیند و با تهدید و فشار در صدد تضعیف و سپس نابودی نظام اسلامی می¬باشند. در چنین حالتی، علاوه بر نقل(قرآن و روایت)، عقل نیز حکم می¬کند که نظام اسلامی باید خود را روز به روز قوی¬تر و مستحکم¬تر نماید، تا مسلمانان را در برابر دشمنان مصون و محفوظ نگهدارد.

منابع:
قرآن کریم
- ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث،[بی تا]، سنن ابی¬داود، مکتبة العصریة، بیروت، برگرفته از پایگاه مدرسه فقاهت، سال 1401، به نشانی:
https://lib.efatwa.ir/42158/3/1
- حر عاملی، [بی تا]، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت(ع)، 30 جلد، قم
- زرقانی، سید هادی، 1387، تحلیل و ارزیابی متغیرها و شاخص های قدرت نظامی، راهبرد دفاعی، دوره(6)، شماره(23)، سال(1-2009)، صفحات(77- 113).
- صادقی تهرانی، محمد، 1365، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، انتشارات فرهنگ اسلامی، قم، دوم.
- طبرسی، فضل بن حسن، 1408ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح و تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضل الله یزدی طباطبایی، دارالمعرفة للطباعة و النشر، بیروت، دوم.
- کلینی، محمد، 1407ق، الکافی، ترجمه علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چهارم
- مقام معظم رهبری، بیانات سال 1376، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر حضرت آیت الله خامنه¬ای، به نشانی: https://farsi.khamenei.ir/
- مقام معظم رهبری، بیانات سال 1378، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر حضرت آیت الله خامنه¬ای، به نشانی: https://farsi.khamenei.ir/
- نهج البلاغه، 1390، ترجمه محمد دشتی، انتشارات امیرالمومنین(ع)، قم، پنجاه و چهارم.

پایان. سید تقی واردی. 22 آذر 1401

• بعدی